[Myanmar Version]
မွန်တိုင်းရင်းသားတို့သည် မိုးလေကင်းလွတ်ပြီး လယ်ယာလုပ်ငန်းပြီးစီးသည့် နတ်တော်၊ ပြာသိုလများမှ စတင်၍ မိမိတို့၏ မိဆိုင်ဖဆိုင် ဘိုးဘွားများ၊ နယ်ဆိုင်ပယ်ဆိုင် ရိုးရာနတ်များကို အစဉ်အလာမပျက် ကနားပေး ပူဇော်ပသတတ်ကြမြဲ ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ကနားပွဲများဆင်ယင်ကျင်းပလေတိုင်း အတီးအမှုတ် တူရိယာဝိုင်း၌ မဖြစ်မနေ ဦးဆောင်တွေ့မြင်ရလေ့ရှိသည့် လဆန်းတူရိယာသည် အသွင်အပြင် ထည်ဝါခန့်ညားမှုနှင့်အတူ အထူးသုတေသနပြု လေ့လာဖွယ်ကောင်းသည့် တူရိယာတစ်ခု ဖြစ်သည်။
‘မွန်ရိုးရာတူရိယာဝိုင်း’ ဟု ဆိုလိုက်သည်နှင့် လူအများ၏အာရုံ၌ မြန်မာ့တူရိယာဝိုင်းနှင့် မတူကွဲပြားစွာ ပြက်ပြက်ထင်ထင် ပြေးမြင်မိကြမည့် တူရိယာပစ္စည်းများတွင် လဆန်းတူရိယာသည် ထိပ်ဆုံးက ပါဝင်ပေလိမ့်မည်။ မွန်နှင့် မြန်မာ တိုင်းရင်းသားများကြား ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာ အပြန်အလှန် ယဉ်ကျေးမှု နှီးနှောဖလှယ်မှုများကြောင့် လူမျိုးစုနှစ်ခု၏ ရိုးရာ ယဉ်ကျေးမှု၊ တူရိယာ၊ တေးဂီတနှင့် အကအလှများသည် အများအပြား ရောနှောယှက်တင်နေခဲ့ကြပြီဖြစ်သည်။ ဆိုင်းဝိုင်း၊ ပတ္တလား၊ စောင်း၊ နှဲ၊ ပလွေ၊ ပတ်မ၊ မောင်း၊ လင်းကွင်း စသည်တို့မှာ မွန်နှင့် မြန်မာဝိုင်း နှစ်ဝိုင်းစလုံးတွင် တီးမှုတ်သုံးစွဲသည့် ‘ဘုံ’ တူရိယာပစ္စည်းများ ဖြစ်၍နေကြပေပြီ။ သို့သော် လဆန်းတူရိယာသည် ယင်းရောယှက်မှုများကို ကျော်ဖြတ်ကာ ယနေ့တိုင် မွန်ရိုးရာဝိုင်း၌ ဆက်လက်ရပ်တည် ကျန်ရစ်နေဆဲတူရိယာများအနက် တစ်ခုဖြစ်သည်။ မွန်ရိုးရာတူရိယာဝိုင်းကို ရှုမြင်လိုက်သည်နှင့် တီးဝိုင်း၏အလယ်၌ ပစောက်ပုံစံ ရွှေရေးအပြောက်အမွမ်း များဖြင့် လှပတင့်တယ်သည့် လဆန်းတူရိယာကြီးကို ထင်ထင်ရှားရှား မြင်တွေ့ရလိမ့်မည်။ လဆန်းတူရိယာ သည် ထည်ဝါသည်။ ခန့်ညားသည်။ ဩဇာတိက္ကမကြီးမား၍ လွှမ်းမိုးသည့်အသွင်ရှိသည်။ မြင်ရသူ၏အာရုံကို ပသာဒဖြစ်ဖွယ် စွဲဆောင်နိုင်သည်။ ဤသို့သော ဝိသေသလက္ခဏာများကြောင့် ခေတ်အဆက်ဆက် မွန်စာပေနှင့်ယဉ်ကျေးမှု အဖွဲ့အစည်းတံဆိပ်များတွင် လဆန်းတူရိယာကို မွန်ယဉ်ကျေးမှု၏အမှတ်သင်္ကေတ အဖြစ် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ထည့်သွင်းဖော်ပြကြပေသည်။
ကြေး၊ ကြိုး၊ သရေ၊ လေ၊ လက်ခုပ် တူရိယာအမျိုးအစားများအနက် လဆန်းတူရိယာသည် ကြေးတူရိယာ အမျိုးအစား ဖြစ်သည်။ ဆန်းသစ်စလအသွင် သစ်သားအိမ်အတွင်း ကြေးနောင် ခေါ် ကြေးမောင်းငယ်များကို ကြီးစဉ်ငယ်လိုက် သံစဉ်တကျ ချိတ်ဆွဲတပ်ဆင်ကာ သစ်သားလက်ခတ်ဖြင့် တီးခတ်ရခြင်းဖြစ်သည်။ မွန်ဘာသာစကားဖြင့် လဆန်းတူရိယာကို "ဗာတ်ကိုင်" ဟု အများသိကြသည်။ 'ဗာတ်' မှာ 'ရိုက်ခတ်တီးရသောတူရိယာ'၊ 'ကိုင်' မှာ 'ကိုင်းသည်၊ ကွေးညွတ်သည်' ဟူသောအဓိပ္ပာယ်ရှိသဖြင့် "အထက်သို့ကွေးညွတ်နေသောသဏ္ဌာန်ရှိ ရိုက်ခတ်တီးရသည့်တူရိယာ" ဟု ဖွင့်ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။ မွန်ပေမူ၌ "မံင်စက်ဂိတု" (အဓိပ္ပာယ်အားဖြင့် 'လစက်ဝန်းမောင်း') ဟုလည်းတွေ့ရ၏။ မြန်မာဘာသာ အနေနှင့်မူ အဘိဓာန်များ၌ 'လခြမ်းဆိုင်း' ဟုလည်းကောင်း၊ တစ်ခါတစ်ရံ 'မွန်ကြေးကောက်' ဟု လည်းကောင်း အသီးသီး ခေါ်ဝေါ်ဖော်ပြတတ်ကြလေသည်။ ဤတွင် လူအများသိရှိနှုတ်ကျိုးနေကြပြီ ဖြစ်သော "လခြမ်း" ဟူသည့် အသုံးအနှုန်းနှင့် စပ်လျဉ်း၍ အနည်းငယ်ဆိုရန် ရှိသည်။ 'လခြမ်း' ဟူသည်မှာ ယေဘုယျအားဖြင့် စက်ဝိုင်း၏တစ်ဝက်ပုံ တိတိကျကျရှိသော လ၏ သဏ္ဌာန်ကို ဆိုလိုသည်။ လဆန်းတူရိယာ၏ပုံသဏ္ဌာန်မှာ ထိုသို့ စက်ဝိုင်း၏တစ်ဝက် (သို့မဟုတ်) စက်ဝိုင်းခြမ်းပုံ အပြည့်မဟုတ်ချေ။ တံစဉ်းကဲ့သို့ ဆန်းသစ်စ လဆန်းကွေးကလေးသဏ္ဌာန်သာ ဖြစ်ပေသည်။ ထို့ကြောင့် 'လခြမ်းဆိုင်း'၊ 'လခြမ်းတူရိယာ' စသည်ဖြင့် ခေါ်ဝေါ်သည်ထက် 'လဆန်းတူရိယာ' ဟူသော အသုံးအနှုန်းက ပိုမိုသင့်လျော်သည်ဟု ဆိုရမည်။
ယဉ်ကျေးမှုပြတိုက် (မော်လမြိုင်) အဝင်မုခ်ဦးတံခါးတွင် ထည့်သွင်းပုံဖော်ထားသည့် လဆန်းတူရိယာပုံ
လဆန်းတူရိယာကို မွန်တို့ မည်သည့်အချိန်ကာလက စတင်တီထွင်တီးခတ်ခဲ့သည်ကို အတိအကျဆိုရန် ခက်သည်။ ဒဏ္ဍာရီလည်းဆန်သည်။ 'ရမျာင်မံင်စက်ဂိတု' ဟူသည့် လင်္ကာအရ 'တပဿိ' အမည်ရှိသော ရသေ့တစ်ပါးသည် မဇ္ဈိမဒေသ၊ နေရဉ္ဇရာမြစ်ကမ်းအနီးတွင် တရားကျင့်ကြံအားထုတ်ရန် သီတင်းသုံးနေထိုင်စဉ် တသွင်သွင်စီးဆင်းလျက်ရှိသော နေရဉ္ဇရာ မြစ်ရေစီးသံကိုကြားရသည့်အခါ ယင်းသာယာသော မြစ်ရေစီးသံ သံစဉ်ကိုယူ၍ လဆန်းတူရိယာကို တီထွင်စီရင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်ဟု ဆိုထား၏။ ထို့ကြောင့်ပင် လဆန်းတူရိယာသည် နေရဉ္ဇရာမြစ်ရေစီးသံကို မှီငြမ်းယူထားသည့် 'နရည်းသံ' ထွက်သော ကြေးတူရိယာ တစ်မျိုးဟု မှတ်ယူရသည်။ ယင်းသို့ပုံပြင်ဆန်ဆန် နောက်ခံအကြောင်းအရာများ ရှိနေလင့်ကစား တရုတ်ပြည်အနောက်တောင်ပိုင်းနှင့် မြန်မာ၊ လာအို၊ ထိုင်း၊ ဗီယက်နမ် စသည့် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများအတွင်း ထွန်းကားခဲ့သည့် ကြေးခေတ်အထောက်အထားများအရ လွန်ခဲ့သည့် နှစ်ပေါင်း ၄၀၀၀ နှင့် ၃၅၀၀ ကြား အကြိုသမိုင်းကာလမှပင်စတင်ကာ ကြေးကို ဓား၊ လှံ၊ လက်နက်နှင့် ပစ္စည်းကိရိယာများသာမက တူရိယာအဖြစ်ပါ တဖြည်းဖြည်း သွန်းလုပ်သုံးစွဲလာကြသည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ ကြေးမောင်းများ၏သံစဉ် ကို တစ်ဆင့်ထက်တစ်ဆင့် တိုးတက်ချဲ့ထွင်လာနိုင်သည်နှင့်အမျှ ဒေသတွင်းရှိ ရှေးမွန်လူမျိုးများအနေဖြင့် လဆန်းတူရိယာကို တီထွင်တီးခတ်လာကြခြင်း ဖြစ်နိုင်ပေသည်။ 'ဇမောဝ်တွိင်တွိုက်မန်' လင်္ကာ၌လည်း လဆန်းတူရိယာကို သုဝဏ္ဏဘူမိခေတ်ကတည်းကပင် တီးခတ်ခဲ့ကြပြီး အလွန်ရှေးကျသည့်တူရိယာတစ်ခုအဖြစ် ပြဆိုထားသည်။
မွန်တို့၏လဆန်းတူရိယာကို လေ့လာကြည့်မည်ဆိုပါက ၎င်းတွင် ကြေးမောင်းအရေအတွက် စုစုပေါင်း ၁၄ လုံးပါဝင်၍ ကြေးမောင်းများကို မောင်းအိမ်အတွင်း ဝဲမှယာသို့ ကြီးစဉ်ငယ်လိုက်အရွယ်အစားအတိုင်း ချိတ်ဆွဲတပ်ဆင်ရသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ လဆန်းတူရိယာအချို့တွင် ကြေးမောင်း ၁၅ လုံးနှင့် တွေ့ရတတ်သည်။ နှစ်တစ်နှစ်တွင် လပေါင်း တစ်ဆယ့်နှစ်လရှိရာ လတိုင်း၏ လဆန်းပက္ခမှာ ၁၅ ရက် ရှိသော်လည်း လဆုတ်ပက္ခတွင်မူ ရက်စုံသောလများ၌ ၁၅ ရက်၊ ရက်မစုံသောလများ၌ ၁၄ ရက်နှင့် လကွယ်လေသည်။ ဤသည်ကို ရည်ညွှန်း၍ မင်းခမ်းမင်းနားနှင့် အောင်ပွဲခံ မင်္ဂလာအခမ်းအနားများတွင် ကြေးမောင်း ၁၅ လုံးနှင့် လည်းကောင်း၊ အသုဘဆိုင်းကဲ့သို့သော ဒုမင်္ဂလာအခမ်းအနားများတွင် တီးခတ်ရလျှင် ကြေးမောင်း ၁၄ လုံး နှင့်လည်းကောင်း တီးခတ်ရသည်ဟူသော အဆိုမျိုးလည်းရှိသည်။ သို့သော် မွန်တို့၌ ကြေးမောင်း အရေအတွက် ၁၄ လုံးကိုသာ စံအဖြစ် အများဆုံး သတ်မှတ်တီးခတ်ကြသည်ကို တွေ့ရ၏။ အသံစနစ်အရ ယင်းမောင်း ၁၄ လုံးအနက် ဘယ်ဘက် ၈ လုံးမှာ Pentatonic Scale၊ ညာဘက် ၆ လုံးမှာ Diatonic Scale ဖြစ်သည်။ လဆန်းတူရိယာတွင် ထိုသို့ Tonic Scale နှစ်ခု ပါဝင်နေခြင်းကလည်း မွန်ရိုးရာတူရိယာဝိုင်း ခင်းကျင်းပုံနှင့် စပ်လျဉ်း၍ အခြားမှတ်သားဖွယ် အစဉ်အလာတစ်ရပ်ကို ဖန်တီးပေးထားသေးသည်။ ၎င်းမှာ မွန်ရိုးရာတီးဝိုင်းကို ခင်းကျင်းနေရာချထားရာတွင် ပတ်မ၊ ခြောက်လုံးပတ်၊ မောင်း၊ လင်းကွင်း၊ ဗျောစည်၊ စည်း၊ ဝါး၊ ခရုသင်း စသည့် အသံမစုံသောတူရိယာများကို လဆန်းတူရိယာ၏ ဘယ်ဘက် Pentatonic Scale ဘက်ခြမ်းတွင်လည်းကောင်း၊ ဝါးပတ္တလား၊ သံပတ္တလား၊ မိကျောင်း၊ စောင်း၊ ထောင်တယော၊ ပုလွေ၊ နှဲ စသည့် အသံစုံတီးမှုတ်နိုင်သောတူရိယာများကို ညာဘက် Diatonic Scale ဘက်ခြမ်းတွင်လည်းကောင်း အသီးသီး ခင်းကျင်းရခြင်းဖြစ်သည်။ လဆန်းတူရိယာကဲ့သို့ပင် Pentatonic နှင့် Diatonic Scale နှစ်မျိုးလုံး ပါဝင်သည့် ပတ်ဝိုင်းကိုမူ လဆန်းတူရိယာ၏ ဘယ်ဘက်ကပ်ရပ်တွင် နေရာချသည်။ ထို့ကြောင့် အသံစနစ်ကို အခြေခံကာ လဆန်းတူရိယာသည် မွန်ရိုးရာတူရိယာဝိုင်း၏ ဗဟိုမဏ္ဍိုင် ဖြစ်ပေသည်။
လဆန်းတူရိယာ၏ အသံဖွဲ့စည်းပုံ (အပိုး) စနစ်ကို တီးခတ်သူဘက်ခြမ်းမှ မြင်ရပုံ
ကြေးမောင်းအသံစနစ်နှင့်အတူ လဆန်းသဏ္ဌာန်မောင်းအိမ်ကြီး၏ အသွင်မှာလည်း စိတ်ဝင်စားဖွယ်ကောင်း သည်။ အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံအသီးသီးရှိ မောင်းဝိုင်းတူရိယာများအနက် မောင်းများကို ပစောက်ပုံ မတ်တပ် သစ်သားအိမ်အတွင်း ထည့်သွင်းတီးခတ်သည့်တူရိယာဟူ၍ လဆန်းတူရိယာသာ သီးသီးသန့်သန့်ရှိသည်။ လဆန်းတူရိယာတွင် မောင်းအိမ်ကို ကိန္နရာတစ်ကောင်က သယ်ဆောင်ထမ်းပိုးထားသည့်အသွင် ထုလုပ်ကြ သည်။ ကိန္နရာအစား မောင်းအိမ်ထိပ်ဦးပိုင်းတွင် လက်အုပ်ချီလျက်အနေအထားနှင့် ဝိသကြုံနတ်သားရုပ်ကို လည်းကောင်း၊ မောင်းအိမ်ထိပ်တစ်ဖက်စီကို နတ်သားနှစ်ပါးက ချီမထားဟန်ဖြင့်လည်းကောင်း၊ ဂဠုန်၊ ပဉ္စရူပစသည့် သတ္တဝါများဖြင့်လည်းကောင်း အမျိုးမျိုး ထူးထွေဆန်းပြားစွာ ဆင်ယင်ထားသည့် ရုပ်ထုပုံစံ များကို တွေ့နိုင်သည်။ သို့ရာတွင် အထင်ရှားဆုံးနှင့် စံအဖြစ် ထည့်သွင်းထုလုပ်သည်မှာ ကိန္နရာရုပ်သာ ဖြစ်သည်။ မောင်းအိမ်၏ဘယ်ဘက်ခြမ်းအပိုင်းတွင် ကိန္နရာဦးခေါင်း၊ ကိုယ်ထည်ပိုင်း၏ အောက်ခြေခုံတွင် ကိန္နရာခြေထောက်နှင့် ညာဘက်ခြမ်းအပိုင်းတွင် ကိန္နရာအမြီးဟုထားကာ ထွင်းထုရသည်။ ကိန္နရီ၊ ကိန္နရာ တို့မည်သည် အဆင်းရူပါ လှပတင့်တယ်သည်သာမက အဆိုအက၊ အတီးအမှုတ်တို့၌လည်း ကျွမ်းကျင်သည့် နှလုံးမွေ့လျော်ဖွယ်သတ္တဝါများ ဖြစ်ကြလေရာ လဆန်းတူရိယာတွင် ကိန္နရာရုပ်ကို တခမ်းတနား လက်ရာမြောက်စွာ ထည့်သွင်းပုံဖော်ကြခြင်း ဖြစ်သည်။
မွန်တို့၏ လဆန်းတူရိယာတီးခတ်မှုနှင့်စပ်လျဉ်း၍ ယေဘုယျအားဖြင့် ပွဲလမ်းသဘင်အခမ်းအနား နှစ်မျိုးတွင် အဓိကထား တီးခတ်ကြသည်ကို တွေ့ရသည်။ ပထမတစ်မျိုးမှာ ဗလိနတ်စာကျွေးခြင်း၊ နတ်ပွဲသဘင် ဆင်ယင်ကခုန်ခြင်းစသည့် ကနားပွဲအခမ်းအနားများတွင် ဖြစ်သည်။ ရိုးရာကနားပွဲများ၌ လဆန်းတူရိယာသည် အခရာ ဖြစ်သည်။ မွန်လူမျိုးများအနေဖြင့် လဆန်းတူရိယာကို နတ်ဒေဝတာလောကနှင့် အထူး ဆက်စပ်နေသော တူရိယာတစ်ခုအဖြစ် အယူရှိကြ၏။ အခြားသော အရှေ့တောင်အာရှဖွား မျိုးနွယ်စုများ၌ ကြေးမောင်းတူရိယာကိုတီးခတ်ခြင်းဖြင့် အမှောင့်ပယောဂများအား နှင်ထုတ်နိုင်ခြင်း၊ အနာရောဂါတို့ကို ကင်းစင်ပပျောက်စေနိုင်ခြင်း၊ ကျန်းမာချမ်းသာမှုနှင့် တန်ခိုးအရှိန်အဝါတို့ကို ဆောင်ကြဉ်းပေးနိုင်ခြင်းစသည့် အစွမ်းသတ္တိများရရှိနိုင်ကြောင်း ယုံကြည်ကြရာ ၎င်းတို့နှင့်လည်း များစွာ ဆက်စပ်နေနိုင်ပါသည်။ စာပေအထောက်အထားအားဖြင့် အတိအကျမတွေ့ရသော်ငြား ဒုတိယဟံသာဝတီခေတ်၊ သက္ကရာဇ် (၇၄၅) ခန့် ဆင်ဖြူရှင် ဗညားဦးမင်း အနာသည်းစဉ် အမတ်ကြီးသမိန်ဇိပ်ဗြဲမှ ဦးဆောင်၍ တစ်နေ့နှင့်တစ်ညကြာ နတ်ပွဲသဘင်ဆင်ယင်ကျင်းပရာ၌ လဆန်းတူရိယာလည်း ပါဝင်ခဲ့ပေလိမ့်မည်။ ယနေ့တိုင် လဆန်းတူရိယာကို အသားပေး၍ တီးခတ်ပူဇော်သည့် မွန်ရိုးရာ နတ်ချင်းစုစုပေါင်း ၂၇ ပုဒ် ခိုင်ခိုင်မာမာ ကျန်ရစ်နေသေးသည်ဖြစ်ရာ နန်းတွင်းမှသည် ကျေးလက်အထိ ရိုးရာကနားပေးပူဇော်မှုများတွင် လဆန်းတူရိယာမှာ ခေတ်အဆက်ဆက် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် နေရာယူနိုင်ခဲ့ပေသည်။ နတ်ကနားပွဲ၌ တီးခတ်တော့မည်ဆိုလျှင် လဆန်းတူရိယာပါ ကိန္နရာရုပ်၏ ဦးခေါင်းထက်၌ ရှာဖြူ၊ ရှာနီတို့ကို ချည်နှောင်ရ၏။ သပြေခက်၊ ခရေခက်၊ နတ်ပန်းညိုခက်များကို ထိုးစိုက်ကြ၏။ မောင်းများ၏ အသံဖွဲ့စည်းပုံ ကိုလည်း [ဆို_လာ_ဒို_ရေ_မီ_ဆို_လာ_တီ_ဒို_ရေ_ မီ_ဖာ_ဆို_လာ] ဟူ၍ ‘အပိုး’ ပုံစံနှင့် ဖွဲ့စည်းကာ ပဏာမအဖွင့် နတ်ချင်းမှသည် အဆုံးသတ် နတ်ပို့သည်အထိ ပွဲစဉ်တစ်လျှောက်လုံးကို လဆန်းတူရိယာက ဦးဆောင်ပြီး ကြေးပတ္တလား၊ ပတ်မ၊ သံမှန်ပတ်လုံး၊ နှဲ၊ လင်းကွင်း၊ စည်း၊ ဝါးလက်ခုပ် စသည့် တူရိယာတို့နှင့် တွဲဖက်၍ မြိုင်မြိုင်ဆိုင်ဆိုင် မြူးမြူးကြွကြွ တီးမှုတ်ကခုန်ကြသည်။
ပေါင်မြို့မှ ရိုးရာကနားပွဲတစ်ခုတွင် လဆန်းတူရိယာဦးဆောင်သောတီးဝိုင်းက ကနားဆိုင်းတီးမှုတ်စဉ်
Source:https://m.facebook.com/MonKarenPublicMedia/photos/pcb.900535153406131/900535073406139/?type=3&source=48
ကနားပွဲအပြင် လဆန်းတူရိယာကို အထူးတလည် ထည့်သွင်းတီးခတ်ရသည့် အခြားအခင်းအကျင်းတစ်ခုမှာ နန်းသိမ်းပွဲ၊ စစ်အောင်ပွဲစသည့် မင်းခမ်းမင်းနားဆိုင်ရာ အောင်ပွဲသဘင်များ ဖြစ်သည်။ လဆန်းတူရိယာကို စာပေအထောက်အထား အတိအကျဖြင့် စတင်တွေ့ရှိရသည်မှာလည်း မြန်မာသက္ကရာဇ် ၁၁၀၈ ခုနှစ် (အေဒီ ၁၇၄၆) က ဗြမောင်ဓိရာဇ်မင်း ခေါ် ဘုရင်ဗညားဒလ၏ ရာဇဘိသေကနန်းတက်မင်္ဂလာအခမ်းအနားပေမူ တွင် ဖြစ်သည်။ “မံင်စက်ဂိတု” အမည်ဖြင့် တွေ့ရ၏။ နန်းတက်ပွဲ၌ လဆန်းတူရိယာအပါအဝင် တူရိယာ (၁၇) မျိုးနှင့် စည်အမျိုးအစား (၁၃) မျိုး၊ စုစုပေါင်း တူရိယာပစ္စည်း (၃၀) မျိုး ပါဝင်တီးခတ်ခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ စိတ်ဝင်စားဖွယ်အချက်တစ်ချက်မှာ ယင်းပေမူတွင် လဆန်းတူရိယာကို မံင်စက်ဂိတု (လစက်ဝန်းမောင်း) ဟု ဖော်ပြထားသည်နှင့်အတူ မံင်စက်တဲ (နေစက်ဝန်းမောင်း) အမည်ရှိ တူရိယာကိုလည်း တွေ့ရသည်။ ‘မွန်ယဉ်ကျေးမှုထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့’၏ တူရိယာသင်တန်းမှတ်စုအရ မံင်စက်တဲ (နေစက်ဝန်းမောင်း) သည် မြန်မာကြေးဝိုင်း၊ ထိုင်းကြေးဝိုင်းတို့ကဲ့သို့ ကြေးမောင်းများကို စက်ဝန်းပုံ ပြင်ညီသစ်သားဘောင်တွင် တပ်ဆင်ပြီး တီးခတ်သူက အလယ်ဗဟိုမှနေ၍တီးခတ်ရသော တူရိယာမျိုးဖြစ်သည်ဟုဆိုသည်။ ဤတွင် အဓိကဆိုလိုသည်မှာ တစ်ချိန်က မွန်တို့၏ ရိုးရာတူရိယာဝိုင်း၌ နေကိုကိုယ်စားပြုသည့် ကြေးမောင်းတူရိယာ၊ လကိုကိုယ်စားပြုသည့် ကြေးမောင်း တူရိယာဟူ၍ အသီးသီး ရှိခဲ့ဖူးသော်လည်း ယခုအခါ နေစက်ဝန်းမောင်းတူရိယာကို အသုံးပြုခြင်းမရှိတော့ဘဲ လဆန်းတူရိယာကိုသာ ဆက်လက်အသုံးပြုတီးခတ်နေခြင်းဖြစ်သည်။ မျက်မှောက်ခေတ်တွင် မွန်ယဉ်ကျေးမှုယိမ်းအက သီချင်းများ အနက် အောင်ပွဲခံတေးအလိုက်များဖြစ်သည့် ‘ဒိင်ၜသရာဲ’ ခေါ် ‘စစ်သူကြီးယိမ်း’ သီချင်း၊ ’အကြီုရာဇာဓိရာဇ်’ (သို့မဟုတ်) ‘ကောင်းကြီးသင်္ခါ’ မွန်သံစုံ စသည်တို့သည် လဆန်းတူရိယာ အသားပေးတီးခတ်သော တေးသွားများ ဖြစ်ကြသည်။ ယဉ်ကျေးမှုယိမ်းအကနှင့် မဟာဂီတသီချင်းများအတွက်မူ မောင်းအသံဖွဲ့စည်းပုံမှာ နတ်ကနားပွဲများတွင်ကဲ့သို့ အပိုးပုံစံဖြင့်မဟုတ်ဘဲ ‘သံမှန်ခြောက်ပေါက်’ [ဆို_တီ_ဒို_မီ_ဖာ_ဆို_လာ_တီ_ဒို_ ရေ_မီ_ဖာ_ဆို_လာ] ပုံစံဖြင့် ဖွဲ့စည်းတီးခတ်ကြပါသည်။ မည်သို့ဆိုစေ လဆန်းတူရိယာဖြင့်တီးခတ်သည့် ရေကင်းသံ၊ စစ်ချီစစ်တက်နှင့် အောင်စည်အောင်မောင်းရွမ်းသည့် တေးသွားများသည် နားဆင်သူလူအများ စိတ်အားတက်ကြွလာအောင် အထူးလှုံ့ဆော်နိုင်သည့်နည်းတူ အငြိမ့်အညောင်းတီးခတ်ရသည့် ဘုန်းတော်ဘွဲ့ တေးသွားများ၌လည်း အလွန်သာယာနာပျော်၍ စိတ်ကြည်နူးစရာကောင်းသည်။
သက္ကရာဇ် ၁၂၂၇ ခုနှစ်၊ မင်းတုန်းမင်းတရားကြီး မဟာသကျမာရဇိန် ကျောက်တော်ကြီးဘုရား ရုပ်ပွားတော်အား မျက်နှာတော်ဖွင့် အဖူးအမျှော်ထွက်တော်မူပုံ ဆေးရေးပုရပိုက် တတိယမျက်နှာ၌တွေ့ရသည့် မွန်ရိုးရာဝိုင်းမှ လဆန်းတူရိယာ တီးခတ်ဟန် (ပုရပိုက်တွင် ‘တလိုင်းကြေးကောက်’ ဟု ဖော်ပြထားသည်)
Source: cslrepository.nvli.in/bitstream/123456789/7973/1/AS-016100.pdf
လဆန်းတူရိယာတီးခတ်ပုံနှင့် ပတ်သက်၍ ပေါက်တီးခြင်း၊ ဘယ်ပြန်ညာပြန်ခတ်တီးခြင်းနှင့် စုံခွဲစုံစုတီးခြင်း ဟူ၍ တီးခတ်ဟန် (၃) မျိုး ခွဲခြားနိုင်သေး၏။ ပေါက်တီးခြင်းဆိုသည်မှာ ကြေးမောင်းများကို တစ်လုံးချင်း တီးခတ်ခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ ဘယ်ပြန်ညာပြန်ခတ်တီးခြင်းမှာ မောင်းများကို နှစ်လုံးတွဲ၊ သုံးလုံးတွဲ အမြန်တီးခတ်ခြင်းဖြစ်၍ စုံခွဲစုံစုတီးခြင်းမှာ လက်နှစ်ဖက်ကို စုလိုက်ခွဲလိုက်နှင့် ဝှေ့ယမ်းပြီး တီးခတ်ခြင်းမျိုး ဖြစ်ကြသည်။ ရိုက်ခတ်၍တီးရသည့် (Percussion) တူရိယာတို့၏ သဘောအတိုင်း တူရိယာတီးခတ်သူ အနေနှင့် အသံအတွဲအဖက်များကို ဆီလျော်ညီညွတ်အောင် တွဲဖက်နိုင်လေလေ၊ တီးခတ်ဟန်အမျိုးမျိုးကို နည်းစနစ်တကျ ပိုမိုကျင်လည်ကျွမ်းကျင်အောင် လေ့ကျင့်တီးခတ်နိုင်လေလေ တူရိယာလက်သံသည်လည်း ပို၍မြိုင်ဆိုင်ကျနကာ နားတွင်စွဲစေသည်။ ထို့အတူ အသံဖွဲ့စည်းပုံနှင့် တီးခတ်ပုံ အခြေခံတူညီချက်များအရ ပတ္တလား၊ ပတ်ဝိုင်း စသည်တို့ကို ပိုင်နိုင်စွာတီးခတ်နိုင်သူသည် လဆန်းတူရိယာကို သင်ယူတတ်မြောက်ရန် မခဲယဉ်းလှချေ။
လဆန်းတူရိယာကို မွန်တို့အပြင် အခြားတီးခတ်ကြသေးသူများမှာ အိမ်နီးချင်း ထိုင်းလူမျိုးများနှင့် ကမ္ဘောဒီးယားရှိ ခမာလူမျိုးများ ဖြစ်ကြသည်။ သို့သော် တီးခတ်ပုံနှင့် ဓလေ့အချို့မှာ မွန်တို့နှင့်မတူဘဲ အတော်အတန် ကွဲပြားသည့်အချက်များ ရှိနေသည်။ အထူးသဖြင့် ထိုင်းနိုင်ငံတွင် လဆန်းတူရိယာ အကြီး နှင့် အသေးဟူ၍ အမျိုးအစား နှစ်မျိုးခွဲခြားထားကာ တီးဝိုင်းတစ်ခုတည်းအတွင်း၌ လဆန်းတူရိယာ နှစ်ခု၊ သုံးခု၊ လေးခု၊ ငါးခု၊ ခုနစ်ခု စသည်ဖြင့် အရေအတွက်အများအပြားကို တစ်ပြိုင်နက် တီးခတ်တတ်ကြောင်း တွေ့ရ၏။ တူရိယာ အကြီးနှင့် အသေး နှစ်ခုစလုံးမှာ ပုံသဏ္ဌာန်တူပင်ဖြစ်သော်လည်း မောင်းအရေအတွက်နှင့် အသံဖွဲ့စည်းပုံ မတူပေ။ ကြေးမောင်း ၁၅ လုံးပါသည့် လဆန်းတူရိယာအကြီးသည် မူလ မွန်လဆန်းတူရိယာဖြစ်ပြီး အသံကို အပိုးပုံစံအတိုင်း ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ကြေးမောင်း ၁၆ လုံးပါသည့် တူရိယာအသေးမှာမူ နောက်မှ ထပ်မံဖြည့်စွက် ထည့်သွင်းထားသည့်ဟန်ရှိသည်။ လဆန်းတူရိယာ အသေးမှာ အကြီးထက် အသံပိုမြင့်ပြီး တူရိယာတစ်ခုလုံး၏ အသံဖွဲ့စည်းပုံမှာ Diatonic Scale အတိုင်း သံစဉ် ၇ ပါး အပြည့် ဖြစ်လေသည်။ ဤသို့ဖြစ်ရခြင်းမှာ ထိုင်းရိုးရာတီးဝိုင်းတွင် Kong Wong Yai နှင့် Kong Wing Lek ဟူ၍ လည်းကောင်း၊ ခမာရိုးရာတီးဝိုင်းတွင်လည်း Kong Thom နှင့် Kong Toch ဟူ၍လည်းကောင်း မောင်းဝိုင်း အကြီးနှင့် အသေး ၂ မျိုး ပါဝင်ရသည့်အပေါ် မှီငြမ်းကာ လဆန်းတူရိယာကို မိမိတို့ရိုးရာ မောင်းဝိုင်းများ၏ စနစ်ပုံစံနှင့် ညှိနှိုင်းကာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲတီးခတ်ကြခြင်းဖြစ်မည်ဟု ယူဆရသည်။ ထို့ကြောင့်ပင် လဆန်းတူရိယာသည် မွန်တို့၌သာမက အင်ဒိုချိုင်းနားကျွန်းဆွယ်တစ်ခုလုံးသို့ ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိကာ တီးခတ်နေခြင်းဖြစ်ကြောင်း သိနိုင်သည်။ ဒေသအလိုက် မည်သို့ပင် အသွင်အပြင်၊ အသံဖွဲ့စည်းပုံနှင့် ကြေးမောင်းအရေအတွက်တို့ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲထားသည်ဖြစ်စေ လဆန်းပုံ မတ်တပ်သစ်သားအိမ်နှင့် မောင်းဝိုင်းမျိုးကို ထိုင်းတို့ရော ခမာတို့ပါ Kong Mon (မွန်မောင်းဝိုင်း) ဟုသာ ခေါ်ဆိုကြသည်ကို ထောက်ရှုလျှင် လဆန်းတူရိယာကို မွန်တို့ ဦးစွာတီထွင်တီးခတ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်း အစစ်အမှန်ဖြစ်မှု (Authenticity) မှာကား ခိုင်မာလျက်ရှိပါသည်။
ထိုင်းဘုရင်မင်းမြတ် ဘူမိဘောအဒူလျာဒတ် နတ်ရွာစံခြင်းအတွက် ဝမ်းနည်းပူဆွေးကြောင်း အထိမ်းအမှတ်အဖြစ် ပထုံဌာနီစီရင်စု (Pathum Thani Province) မှ ဒေသခံ မွန်ရိုးရာတီးဝိုင်းအဖွဲ့ (Piphat Mon Ensemble) ပေါင်း ၂၀ က လဆန်းတူရိယာ ၈၉ ခုဖြင့် ဧယင်ကျူးအစီအစဉ် တီးခတ်စဉ်
ကြေးတူရိယာဖြစ်သည့်အားလျော်စွာ လဆန်းတူရိယာတွင် အရေးအကြီးဆုံးအစိတ်အပိုင်းမှာ တပ်ဆင်တီးခတ်မည့် ကြေးမောင်းများ ဖြစ်၏။ ကြေးမောင်း၏အရည်အသွေးသည် ထွက်ရှိလာမည့် အသံအရည်အသွေးနှင့် တိုက်ရိုက်အချိုးကျသည်။ ကြေးမောင်းများပြုလုပ်ရာ၌ ကြေးနီနှင့် ခဲမဖြူတို့ကို အဓိကထား၍ ငွေအနည်းငယ်ကိုပါ အချိုးကျကျ ထည့်သွင်းသွန်းလုပ်ကာ လိုအပ်သော အသံဖွဲ့စည်းပုံ ရရှိအောင် ထပ်မံပြင်ဆင်ယူရသည်ဟု သိရသည်။ ငွေရောစပ်မှု များလေလေ အသံမှာ ပိုလွင်လေလေ ဖြစ်သည်ဟု ဆိုပါသည်။ မောင်းကို လိုအပ်သောအသံရရှိအောင် ညှိယူရာ၌ မောင်းအလယ်ဗဟိုရှိ ‘ကြေးနောင်ဘု’ နေရာသည် အဓိကအကျဆုံးဖြစ်၏။ ထိုနေရာသည် မောင်းတစ်ခုလုံးတွင် ကြေးသား အပါးလွှာဆုံးနေရာ ဖြစ်ပြီး မျက်နှာပြင်ကိုလည်း ချောမွေ့အောင်ပြုလုပ်ရသည်။ သို့မှသာ အသံသာယာမှု ရှိသည်။ မောင်းအသံညှိသူသည် မောင်း၏ ဘုလုံးမျက်နှာပြင်ကို သစ်သားပေခုံထက်၌တင်ကာ တူအသေးနှင့် အသားကျချောမွေ့အောင် ထုရင်း တစ်ချိန်တည်းမှာပင် ထွက်လာသည့်အသံကိုလည်း နားမှနားထောင်ကာ ပတ္တလားသံနှင့်ချိန်ကိုက်၍ အသံညှိပြုပြင်ရသည်။ မောင်းကိုထုသည့် လက်၏ အချိန်အဆ၊ သံစဉ်တိကျ မှန်ကန်အောင် အသံညှိနိုင်စွမ်းရှိသည့် နားရည်အကျင့်တို့ ကောင်းစွာ ပေါင်းစပ်မှသာ အသံအရည်အသွေး ရော ပုံသဏ္ဌာန်အချိုးအစားပါ မျှတပြည့်စုံသည့် မောင်းတစ်လုံးကိုရနိုင်ပေသည်။ ကြေးမောင်းအရွယ်အစား သေးငယ်လေလေ အသံညှိရာတွင် ပို၍အနုစိတ်ခက်ခဲလေလေဖြစ်ရာ လဆန်းတူရိယာပါ ကြေးမောင်းငယ် များကို ပြုလုပ်ရန်မှာ ပန်းတဉ်းအတတ်ပညာအရ အလွန်ပင်ပညာသားပါသည့် အလုပ်ပင် ဖြစ်သည်။
လဆန်းတူရိယာ၌ ကြေးမောင်းနှင့်ပင် မလုံလောက်သေး။ မောင်းငယ်များကို တပ်ဆင်ချိတ်ဆွဲရမည့် မောင်းအိမ်ကြီးကလည်း ခိုင်ခန့်ထည်ဝါ၍ အနုပညာလက်ရာမြောက်ရန် လိုပေသေးသည်။ လဆန်းတူရိယာအိမ်တွင် ပြုလုပ်ရန် လူကြိုက်အများဆုံးမှာ ‘ယမနေသစ်’ ဖြစ်သည်။ ယမနေသားသည် ရာသီဥတုဒဏ်ကြောင့် ကျုံ့ခြင်း၊ ကျယ်ခြင်းဖြစ်ရာတွင် ညီညာစွာရှိသောကြောင့်လည်းကောင်း၊ ထွင်းထုရာတွင် ကွဲအက်ခြင်း၊ ပဲ့ကြွေခြင်းနည်းပါးသောကြောင့်လည်းကောင်း အများဆုံး ရွေးချယ်ကြခြင်းဖြစ်သည်။ ဦးစွာ ယမနေသစ်လုံး၏ အစွန်းနှစ်ဖက်ကို ရွှံ့ဖြင့်မံ၍ပိတ်ကာ ခြောက်လခန့် အရိပ်ထဲ၌ထား၍ သင်းသတ်ထားရသည်။ ပြီးမှ သစ်လုံးကို အခေါက်များခွာပြီး ဦးခေါင်းပိုင်း၊ ကိုယ်ထည်ပိုင်း၊ အမြီးပိုင်းဟူ၍ သုံးပိုင်း ခွဲဖြတ်ကာ လဆန်းသဏ္ဌာန် သစ်သားအိမ်ပုံစံဖော်ခြင်း၊ သစ်လုံးအခေါင်းထွင်းခြင်း၊ ကိန္နရာရုပ်ပုံနှင့်တကွ အပြောက်အမွှမ်းများ ထုလုပ်ခြင်းတို့ကို စတင်ရသည်။ ခွဲဖြတ်ထားသည့် သစ်သားအိမ်အပိုင်းလိုက် ကိန္နရာဦးခေါင်း၊ ခြေထောက်နှင့် အမြီးတို့ကို ကနုတ်လက်ရာများနှင့် အသီးသီး လက်ရာမြောက်စွာ စီရင်ထုဆစ်ရပြီး မောင်းများ ချည်နှောင်ချိတ်ဆွဲရန် ကြိမ်လက်ရန်းများကိုလည်း တစ်ပါတည်း တပ်ဆင်ကြရသည်။ ဤကဲ့သို့ ထုလုပ်တပ်ဆင်ပြီးစီးပါက လဆန်းတူရိယာအိမ်တစ်ခုလုံးကို သစ်စေးသုတ်၍ဖြစ်စေ၊ ရွှေဆေးနှင့် ဆေးရောင်စုံများ ခြယ်သ၍ဖြစ်စေ၊ မှန်စီရွှေချ၍ဖြစ်စေ ပိုမိုအဆန်းတကြယ် တင့်တယ်အောင် ဆင်ယင်ကာ ပွဲထုတ်တီးခတ်နိုင်ပြီဖြစ်သည်။ တူရိယာလက်ခတ်အတွက်မူ ပေါ့ပါးသည့် တောင်မရိုး၊ သစ်တို၊ ရာဘာသစ်များနှင့်ပြုလုပ်နိုင်ပြီး လက်ခတ်ထိပ်ဖျားပိုင်းကို အဝတ်သားပတ်၍ ကတ္တီပါစအုပ်ကာ တီးခတ်ကြသည်။ ဤအချက်များ အားလုံးကို ထောက်ရှုလျှင် လဆန်းတူရိယာသည် ကြေးကို စနစ်တကျ ရောစပ်သွန်းလုပ်ရသည့် ပန်းတဉ်းပညာ၊ သစ်သားမောင်းအိမ်ကို အနုပညာလက်ရာမြောက်စွာ ထွင်းထုစီရင်ရသည့် ပန်းပုပညာ၊ အသွင်အပြင် လှပတင့်တယ်အောင် ထပ်ဆင့်ရေးခြယ်ရသည့် ပန်းချီပညာ၊ မှန်စီရွှေချပညာတို့နှင့်တကွ တူရိယာကိုတီးခတ်ရသည့် အနုသုခုမပန်တျာပညာ အစရှိသည့် ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အသိပညာ၊ အတတ်ပညာပေါင်းများစွာဖြင့် စုဝေးတည်ဆောက်ထားရာ တူရိယာပစ္စည်းတစ်ခုဖြစ်ကြောင်း ထင်ရှားပေသည်။
လဆန်းတူရိယာမောင်းအိမ်အဖြစ်သို့ ရောက်ရှိအောင် အဆင့်ဆင့် ခွဲဖြတ်ထုဆစ်၍ အချောသတ်ဆောင်ရွက်ကြပုံ
ယင်းသို့ အစဉ်အလာကြီးမားထည်ဝါသည့် လဆန်းတူရိယာသည် ၁၉၅၅ ခုနှစ်မတိုင်ခင်အထိ မွန်လူမျိုးများကြား ကျေးလက်ရိုးရာကနားပွဲများ၌သာ တီးခတ်သည့်တူရိယာတစ်ခုအဖြစ် ရပ်တည်နေခဲ့သည်။ မဟာဂီတနှင့် ယဉ်ကျေးမှုတီးဝိုင်းတို့တွင် တီးခတ်ခြင်းမရှိခဲ့ချေ။ ၁၉၅၅ ခုနှစ်မှသာ မွန်ယဉ်ကျေးမှုပဒေသာကပွဲ၏ ညွှန်ကြားရေးမှူးဖြစ်သူ ဇင်းကျိုက်မွန်ရိုးရာတီးဝိုင်းမှ ဆရာနိုင်ခင်မောင်ကြီး က လဆန်းတူရိယာကို ပြည်ထောင်စု မွန်ယဉ်ကျေးမှုတီးဝိုင်းတွင်းသို့ ပထမဆုံး ထည့်သွင်းတီးခတ်ခဲ့သည်။ ထိုစဉ်က လဆန်းတူရိယာကို နတ်ကနားပွဲမဟုတ်ဘဲ တီးခတ်ခြင်းပြုပါက ‘ရိုးရာနတ်ဖမ်းစားလိမ့်မည်’ ဟု အယူရှိ၍ မတီးခတ်ဝံ့သည်များရှိခဲ့သည်။ ဆရာနိုင်ခင်မောင်ကြီးက ထိုရှေးရိုးအယူအဆများမှ ရဲရဲဝံ့ဝံ့ ဖောက်ထွက်ကာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲခဲ့ခြင်းကြောင့် လဆန်းတူရိယာမှာ နိုင်ငံတော်အဆင့် ယဉ်ကျေးမှုစင်မြင့် ထက်သို့ ဂုဏ်ယူဝင့်ကြွားစွာ ရောက်ရှိလာနိုင်ခဲ့ပေသည်။ ဤမျှမကသေး။ ဆရာနိုင်ခင်မောင်ကြီးက ရှေးရိုး လဆန်းတူရိယာသံစဉ်များကို အခြေခံ၍ အမျိုးသားတစ်ပင်တိုင် “လဆန်းအက” ကိုပင် တီထွင်ကာ ကိုယ်တိုင် တင်ဆက်ကပြခဲ့သေး၏။ ထိုအကမှာ လဆန်းတူရိယာကို စင်ပေါ်တင်၍တီးခတ်ပြီး ကပြသူ အမျိုးသားက တူရိယာ၏ဘေးနှစ်ဖက်တွင် လှည့်ပတ်ကရင်း စည်းဝါးချက်အလိုက် ထိကိုင်ကာ တင်ဆက် ကပြသည့် အကမျိုးဖြစ်သည်။ ၁၉၅၆ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းမှစတင်ကာ ၁၉၇၀ ခုနှစ်များအထိ ကပြတင်ဆက် နေသေးသည့် ထိုလဆန်းအကမှာ မျက်မှောက်ကာလတွင်မူ တိမ်မြုပ်နေသည့်သဘောရှိ၏။
ဆရာနိုင်ခင်မောင်ကြီး တီထွင်တင်ဆက်ခဲ့သည့် လဆန်းအက
လဆန်းတူရိယာကို မွန်ယဉ်ကျေးမှု တီးဝိုင်းအတွင်းသို့ အောင်အောင်မြင်မြင် ပို့ဆောင်လိုက်နိုင်ပြီး နောက်ပိုင်း၌လည်း မိရိုးဖလာအစွဲအလမ်းများ ဆက်လက်ကျန်ရှိနေသေးသည်။ အထူးသဖြင့် ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာကြာအောင် လဆန်းတူရိယာကို အမျိုးသမီးများ ဝင်ရောက်တီးခတ်ခြင်းမပြုခဲ့ချေ။ ယဉ်ကျေးမှုတီးဝိုင်းအတွင်းသို့ လဆန်းတူရိယာ ရောက်ရှိလာပြီး နှစ်ပေါင်း ၅၀ ကျော်အကြာ၊ ၂၀၀၀ ပြည့်နှစ် အလွန်ကာလများတွင်မှ အမျိုးသမီးများ လဆန်းတူရိယာကို စနစ်တကျသင်ယူကာ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ပါဝင်တီးခတ်လာခြင်းဖြစ်သည်။ ယခုနောက်ပိုင်းတွင် မွန်ယဉ်ကျေးမှု အခမ်းအနားများ၌ လဆန်းတူရိယာကို အမျိုးသမီးများကပင် ပိုမိုတီးခတ်လာကြသည်ကို တွေ့မြင်နိုင်မည်ဖြစ်ပြီး ရိုးရာကနားပွဲများအတွက်မူ ရှေးထုံးကိုမပယ်သည့်သဘောဖြင့် အမျိုးသားဆရာများသာ တီးခတ်ကြပါသည်။
ယနေ့မျက်မှောက်ကာလတွင် လဆန်းတူရိယာအပါအဝင် မွန်ရိုးရာတူရိယာအများစုကို ပညာရှင်အဆင့် တီးခတ်နိုင်သူများ တစစ နည်းပါးလာပြီဖြစ်သည်။ ရှေးက လယ်ယာလုပ်ငန်းနားချိန်များတွင် တူရိယာ တီးခတ်တတ်သူ ဘိုးဘွားမိဘ၊ ဆရာသမားတို့က မိမိတို့ရပ်ရွာရှိ တပည့်သားမြေးများကို အနီးကပ် ကြီးကြပ်သင်ကြားပေးခြင်းဖြင့် ရိုးရာအနုသုခုမပညာရပ်များကို မပျောက်ပျက်အောင် မျိုးဆက်ပေါင်းများစွာ လက်ဆင့်ကမ်းသယ်ဆောင်ခဲ့ကြခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ သို့ရာတွင် ၂၁ ရာစု အတွင်း ခေတ်စနစ်နှင့် လူမှုဝန်းကျင် သည် များစွာ ပြောင်းလဲခဲ့ပေပြီ။ နည်းပညာတစ်ဟုန်ထိုး တိုးတက်မြင့်မားလာခြင်းနှင့်အတူ နိုင်ငံတကာမှ ယဉ်ကျေးမှုများ အလျင်အမြန် လွှမ်းမိုးဝင်ရောက်လာရာ မျိုးဆက်သစ်လူငယ်များအနေနှင့် ရိုးရာယဉ်ကျေးမှု အနုသုခုမပညာများအပေါ် စိတ်ပါဝင်စားမှုလျော့နည်းလာခြင်း၊ စိတ်ပါဝင်စားသော်လည်း ကိုယ်တိုင်လေ့လာ လိုက်စားသင်ယူရန် အခြေအနေ၊ အချိန်အခါနှင့် အခွင့်အလမ်းများအကန့်အသတ်ရှိနေခြင်း၊ ပညာရပ်အပေါ် အခြေခံ၍ အလုပ်အကိုင်အခွင့်အလမ်းများ အသေအချာဖန်တီးပေးနိုင်မှုမရှိခြင်းတို့ကြောင့် မွန်ရိုးရာ အနုသုခုမပညာရပ်များအတွက် အလွန်ပင် စိုးရိမ်ကြောင့်ကြဖွယ်အနေအထားသို့ ရောက်ရှိနေပြီဖြစ်ပါသည်။ ရိုးရာတူရိယာများကို တီးခတ်နိုင်သူ၊ လေ့လာဆည်းပူးသူများနည်းပါးလာလျှင် တေးဂီတနည်းစနစ်များ၊ မှတ်တမ်းမှတ်ရာများ တဖြည်းဖြည်း ပျောက်ဆုံးသွားမည်။ တစ်ဆက်တည်းမှာပင် တူရိယာဖန်တီးပြုလုပ် သည့် နည်းပညာများနှင့် လက်မှုအတတ်ပညာများပါ တစတစ တိမ်ကောပပျောက်သွားဖွယ်ရှိသည်။ ရေရှည်တွင် မိမိတို့တိုင်းရင်းသား၏ အမျိုးသားရေးအမှတ်လက္ခဏာတစ်ရပ် ပျောက်ကွယ်သွားမည့် အနေအထားသို့ပင် ဦးတည်လျက်ရှိပါသည်။ ထို့ကြောင့် ရိုးရာအနုသုခုမဆိုင်ရာ အသိပညာ၊ အတတ်ပညာ များကို မွန်အမျိုးသားထုတစ်ရပ်လုံး အသိ၊ သတိရှိစွာ ဝိုင်းဝန်းထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ပေးနိုင်ရန် လိုအပ် ပါသည်။
ရိုးရာတူရိယာသင်ကြားရေးပိုင်းတွင်လည်း ယခုထက်တိုင် မွန်ပြည်နယ်တွင်း မိမိတို့ ဒေသအလိုက် တစ်နိုင်တစ်ပိုင် နွေရာသီအခြေခံ အတီးသင်တန်းများ ဖွင့်လှစ်ပို့ချခြင်းဖြင့်ပင် အသက်ဆက်နေရသေးသည် ဖြစ်ရာ ထို့ထက်မက ပိုမိုတိုးတက်ကျယ်ပြန့်လာအောင် ဆောင်ရွက်ရန် အမှန်တကယ် လိုအပ်နေသည်။ ကာလတိုသင်တန်းများမှသည် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းကို ဦးတည်သည့် တိုင်းရင်းသားရိုးရာ ပန်တျာသင်တန်းကျောင်းများ၊ Community Center များ၊ ထိုမှတစ်ဖန် သုတေသနနှင့် ထပ်ဆင့်တီထွင် ဖန်တီးမှုကိုပါ အားပေးနိုင်မည့် အဆင့်မြင့်ပညာအဆင့် သင်တန်းများတိုင်အောင် အဆင့်ဆင့်တိုးတက် ပေါ်ပေါက်လာနိုင်ရန် ပြည်နယ်အစိုးရနှင့်တကွ မွန်တစ်မျိုးသားလုံး ဝိုင်းဝန်းကြိုးပမ်းအကောင်အထည်ဖော် သင့်ကြောင်း တိုက်တွန်းလိုပါသည်။
ထိုင်းနိုင်ငံ၊ စံခလပူရီရှိ Mon National Culture Center – Thailand ၌ ဖွင့်လှစ်ပို့ချသည့် မွန်ရိုးရာတူရိယာ အခြေခံအတီး သင်တန်းဆင်းပွဲတွင် သင်တန်းသားများမှ လက်စွမ်းပြတီးခတ်ကြစဉ်
အချုပ်အားဖြင့်ဆိုသော် လဆန်းတူရိယာသည် မွန်လူမျိုးတို့၏ ရှည်လျားလှသော ယဉ်ကျေးမှုအနုသုခုမ သမိုင်းကြောင်း တစ်လျှောက် ယနေ့ထက်တိုင် ထူးခြားထင်ရှားသော ဝိသေသလက္ခဏာဖြင့် ရှင်သန် ရပ်တည်ဆဲ တူရိယာတစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် မွန်တို့၏ မိကျောင်းတူရိယာနှင့်နှိုင်းစာလျှင် လဆန်းတူရိယာ အပေါ် လူအများစိတ်ပါဝင်စားမှုအားဖြင့် လည်းကောင်း၊ အသေးစိတ် သုတေသနပြုရေးသားမှု အနေဖြင့်လည်းကောင်း အားနည်းနေသေးသည်ဟု ထင်မြင်မိပါသည်။ ဤဆောင်းပါးတွင်လည်း လဆန်းတူရိယာနှင့်စပ်လျဉ်း၍ ပြည့်စုံလုံလောက်မှု များစွာ လိုအပ်နေပါသေးသည်။ ပိုမိုနက်ရှိုင်းသည့် သုတေသနများကိုပြုလုပ်ရင်း နောင်အနာဂတ်ကာလတွင် မွန်ရိုးရာလဆန်းတူရိယာ၏ စစ်မှန်ခိုင်မာမှုနှင့် အနုပညာတန်ဖိုးတို့ကို ပြည်နယ်အဆင့် ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်၊ ထိုမှတစ်ဖန် အမျိုးသားအဆင့် ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ် (National Cultural Heritage) တစ်ရပ်အဖြစ် တက်လှမ်းရောက်ရှိနိုင်သည်အထိ ကြိုးပမ်း ဆောင်ရွက်နိုင်ကြရန် မျှော်လင့်မိပါသည်။
[Mon Version]ဗာတ်ကိုင်
ကောန်ဂကူမန်တအ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ စိုပ်အခိၚ်ဗြဲကျာတၟး ကမၠောန်ဝါဗ္ၚတုဲဒှ်အိုတ် သ္ပပ္တံနူဂိတု မြေက္ကသဵု၊ ပှ်ေတုဲ နကဵုအခိုက်ကၞာဇကု တအ် ကော်ဘိက် ကလော်မိဇၞော်အပါဇၞော်၊ ကလော်ဍုၚ်ကွာန်တအ်တုဲ ပူဇဲပတိုန်ပေါဲ ယူကၞာ ဗ္စကလော် အခိုက်နွံတဴအိုတ်ရ။ ဇၟာပ်ပ် ကၠောန်သ္ပ ပြေၚ်ရၚ်ပေါဲယူကၞာဂှ်ဝွံ အပ္ဍဲကဵုဝိုၚ်တူရိယာတိၚ်တိုက် ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ် ကပေါတ်ကွိၚ်ကွိုက်မနွံကဵု ဗီုပြၚ် သဏ္ဌာန် ကျေဝ်ဂေါဝ် ရာၚ်ဆာဲ ကော်ဂး ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဒှ် တူရိယာ တၟေၚ်တဴသွက်ဂွံလ္ၚတ်သ္ပသုတေသန ဗွဲတၟေၚ်မွဲဂကူကီုရ။
“ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်မန်” ဟီုမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုအာရီုစိုတ်ညးဂမၠိုၚ် ဆဵုညာတ်အာ ကပေါတ်ကွိၚ်ကွိုက် ဟွံတုပ်သၟဟ်တၞဟ်ခြာအာ ပတ်တ်သ္ကုက်က် နူကဵုကွိၚ်ကွိုက်ဗၟာဂမၠိုၚ်ဂှ် ကွိၚ်ကွိုက် ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ပါလုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ အကြာကောန်ဂကူ မန် ကဵု ဗၟာ ပရေၚ်သၠဲဂတး အခိုက်ကၞာ မွဲကဵုမွဲ နွံကၠုၚ်သၞာံဗွဝ်ကၠံဂၠိုၚ်တုဲ အခိုက်ကၞာယေန်သၞာၚ်၊ တူရိယာ၊ အခိုက်လှ်ေဒယှ်ေ ကောန်ဂကူၜါ ဏံဝွံ ထၞဲသၞဴကၠုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကီုရ။ မပ္တံကဵု ထဗိုန်ဆေၚ်၊ ဗာတ်ကဠာ၊ ထၞစံၚ်၊ ခၞဲ(ဟပ်)၊ တၠောတ်၊ ထဗိုန်၊ မံၚ်၊ ဆာၚ် တအ်ဝွံ ဒှ်ကပေါက်တူရိယာတိၚ်တိုက် “အပြောံ” ပ္ဍဲကဵုကွိၚ်ကွိုက် မန် ဗၟာ ကီုရ။ ၜိုန်ရ ကပေါတ်ကွိၚ်ကွိုက်ဂမၠိုၚ်တအ် ထၞဲသၞဴကၠုၚ်မံၚ်ကီု လေဝ် ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ စဵုကဵုတ္ၚဲဏံ ဒှ်ကွိၚ်ကွိုက်မသှ်ေတဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်မန် မွဲဂကူကီုရ။ ယဝ်ရံၚ်အာ ဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်မန်မ္ဂး တူရိယာ မနွံကဵု ဗီုပြၚ်အက္ခရ်ပ နအရံၚ်သာ်ထဝ် ဇိုပ်သ္ကိုပ်ရာၚ်ဆာဲ မဒှ် ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲမ ကၠးဖ္ဍး ပ္ဍဲကဵုလဒေါဝ်ဝိုၚ်ဂှ်ရ။ ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ သြဇာတိက္ကမဇၞော်တဴလောန်တုဲ ဗီုပြၚ်အုပ်သၠံနွံရ။ တံၚ်ဂြဲ အာရီု မၞိဟ်ဆဵုညာတ်တအ် မာန်ရ။ ဟိုတ်နူကဵု မနွံကဵုလက်သန်ဝိသေသဂၠိုၚ်တဴတုဲ ခေတ်အဆက်က် ဂကောံလိက်ပတ် ယေန်သၞာၚ်မန်ဂမၠိုၚ်တအ် သုၚ်စောဲကၠုၚ် ဗာတ်ကိုၚ် ပ္ဍဲကဵုတဆိပ်ဂကောံ နဒဒှ် သၚ်္ကေတယေန်သၞာၚ်မန် ဗွဲမဂၠိုၚ်တဴအိုတ်ရ။
ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ပ္ဍဲကဵုဂကူတူရိယာဂမၠိုၚ် မပ္တံကဵု ဓရိုတ်၊ ဇုက်၊ စၞာံ၊ ကျာ၊ ခဍာပ် တအ်ဂှ် ဒှ်တူရိယာ ဓရိုတ်မွဲဂကူ ကီုရ။ ပ္ဍဲကဵုသ္ၚိဆု ဗီုပြၚ်ဂိတုစွေက်ဂှ် မံၚ်ဓရိုတ်ဍောတ်တ်တအ် စီရေၚ်နူဇၞော်စှ်ေဍောတ် ဗဂပ်ချိက်လဝ် ဗွဲလၟေၚ် ရမျာၚ်တုဲ မ္ဒးတိၚ်တက်နကဵု ကွတ်တဲလေံဆုမဒှ်ရ။ အဓိပ္ပာယ် ဗာတ်ကိုၚ် ဝွံ "ဗာတ်" ဂှ် "တူရိယာမ္ဒး တိၚ်တက်"၊ "ကိုၚ်" ဂှ် "ၚံက်တိုန်လ္ပါ်လတူ" ဂွံအဓိပ္ပာယ်တုဲ “တူရိယာမ္ဒးတိၚ်တက်မနွံ ဗီုပြၚ်ၚံက်တိုန်လ္ပါ် လတူ” ဟီုသာ်ဂှ်ဂွံရ။ အဓိက စၞောန်ထ္ၜးကဵု တူရိယာ မနွံကဵု ဗီုပြၚ်သ္ၚိဆုဂိတုစွေက်ဂှ်တုဲ ညးကော်ခဴစဂးရ။ သ္ပစၞောန်ကဵု ဗီုပြၚ်သ္ၚိဆုဂှ်တုဲ ‘ဗာတ်ကွေန်’ နဒဒှ်မူပါ်လေဝ် ညးကော်ခဴစနွံရ။ ပ္ဍဲကဵုမူလိက်မန်ဝွံ ‘မံၚ်စက်ဂိတု’(မဒှ်အဓိပ္ပာယ် − မံၚ်ဗီုပြၚ်ဂိတု) လေဝ် ဂွံဆဵုနွံကီုရ။ ပ္ဍဲကဵုအဘိဓါန်ဘာသာဗၟာဝွံ 'လခြမ်းဆိုင်း' လေဝ်နွံ၊ လဆောဝ်လဆောဝ်တှ်ေ ကော်ခဴစ 'မွန်ကြေးကောက်' လေဝ် နွံတဴထ္ၜးတဴအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲအရာမၞိဟ် ဂမၠိုၚ်ကော်ခဴ စမံၚ် 'လခြမ်း (ကဝက်ဂိတု)' စိုပ်ကဵုအသုၚ်စောဲဂှ်တုဲ ဒးဟီု နွံညိညရ။ လခြမ်း (ကဝက်ဂိတု) ဝွံ ဗွဲယေဘုယျမ္ဂး ဒှ်ဗီုပြၚ်ဂိတု မနွံကဝက်စက်ဝိုၚ်တပ်တပ်ဟေၚ်မဒှ်ရ။ ဗီုပြၚ်ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဒှ်ဗီုပြၚ် ကဝက်စက်ဝိုၚ် ဟွံသေၚ်ရ။ တုပ်ပမာညံၚ်ရဴနောတ် ဗီုရုပ်ဂိတုစပ္တံမံက် မနွံဗီုပြၚ်ဂိတုစွေက်ကီုရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်တုဲ အသုၚ်စောဲ "လဆန်းတူရိယာ (တူရိယာဂိတုစွေတ်)" ဝွံ ထေက်ကြိုက်ဂၠိုၚ်နူ အသုၚ်စောဲ 'လခြမ်းဆိုင်း (ဆေၚ်ကဝက်ဂိတု)' 'လခြမ်းတူရိယာ (တူရိယာကဝက်ဂိတု)' ဏီဟီုဂွံရ။
ဗီု ထ္ၜးလဝ်ရုပ်ဗာတ်ကိုၚ် ပ္ဍဲပါၚ်ပ္တၚ်မုခ်လုပ်တိုက်ထ္ၜးပျးယေန်သၞာၚ် (ဍုၚ်မတ်မလီု)
ဂကူမန်တအ် အခိၚ်ကာလလော စပ္တိုန်ဗဒှ်တိၚ်တိုက်ကၠုၚ်ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ် ဂွံဟီုပတ်တ်သ္ကုက်ဟွံလောဲရ။ နွံတဴဗီု အဂီုကီုရ။ နကဵု အလၚ်္ကာ 'ရမျာၚ်မံၚ်စက်ဂိတု' ဝွံ ရသိမွဲ မၞုံယၟု 'တပဿိ' သွက်ဂွံပတိတ်ဇြဟတ် ပၟဝ်ဓရ် အဃောကဵုဒၟံၚ်ပိုန် ကြပ်ဒကဲဇိုန်ၜဳ နေရဥ္ဇရာ၊ ပ္ဍဲဒေသ မဇ္ဇျိမဂှ် မိၚ်ဂွံရမျာၚ်ဍာ်ၜဳဇွောဝ်ဝွံ သာယာလောန်တုဲ စဳရေၚ်ဖန်ဗဒှ် ဗာတ်ကိုၚ်နကဵုရမျာၚ်ဝွံရောၚ် ဟီုလဝ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ဟေၚ် ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ တူရိယာ ပ္တိတ်ရမျာၚ် 'နရည်းသံ (ဝေါဟာစှ်ေကၠုၚ်နူ "နေရဥ္ဇရာ")' ဗ္ဒဗ္ဒာဲကေတ်နၚ်နူ ရမျာၚ်ဍာ်ၜဳနေရဥ္ဇရာ ဇွော်စှ်ေဂှ်ရောၚ် သမ္တီဂွံရ။ ၜိုန်ရ ပရူပရာပုံ အဂီု အတိက်တေံ နွံမံၚ်ကီုလေဝ် နကဵုသက်သဳဒဒှ်ဒတန်ခေတ်ဂမၠိုၚ် မမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်မနွံဒိုဟ်ပလိုတ်သၠုၚ်ကျာ(ဒိုဟ်နေရတိ) ကၟိန်ဍုၚ်ကြုက်ကဵု ဍုၚ်မနွံဒိုဟ်ဗၟံက်သၠုၚ်ကျာ (ဒိုဟ်အဂၞဲ) မပ္တံ ဍုၚ်ဗၟာ၊ ဍုၚ်သေံ၊ ဍုၚ်လဴ၊ ဍုၚ်ဝေတ်နာမ်တအ်ဝွံ စပ္တံနူကာလဗ္စးဒုၚ်ဝၚ် လောန်ကၠုၚ်အကြာသၞာံ ၄၀၀၀ ကဵု ၃၅၀၀ တေံ သုၚ်စောဲကၠုၚ် ဗရိုတ် နဒဒှ် ကပေါတ်ကိရိဟာ မပ္တံ ၜုန်၊ ဗၞုဟ်ဇြၚ်၊ လွဟ် တအ်တုဲ ပါဲနူဂှ်ပၠန်ကပေါတ်တိၚ်တိုက်တူရိယာတအ်လေဝ် သ္ပပ္တိုန်သုၚ်စောဲကၠုၚ် သိုက်က်ရောၚ် ခယျကေတ်မာန်ရ။ နဲကဲရမျာၚ်မံၚ်ဝိုၚ်တအ် တဴတက်သၠဲပတိတ်မာန်ကၠုၚ်တုဲ ကောန်ဂကူမန်မနွံ ပ္ဍဲဒေသတအ် တိၚ်တိုက်ထမံက်ပ္တိုန်ကၠုၚ် ဗာတ်ကိုၚ်ရောၚ် ဒှ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲကဵု အလၚ်္ကာ 'ဇမောဝ်ကွိၚ်ကွိုက်မန်' ဝွံ တိၚ်တိုက်ကၠုၚ်ဗာတ်ကိုၚ် နူခေတ်သုဝဏ္ဏဘုံ ရတုဲ ဒှ်တူရိယာကွိၚ်ကွိုက်တြေံတြဟ်နူတမၠာတေံရောၚ် ချူထ္ၜးလဝ်ကဵုရ။
ယဝ်လ္ၚတ်ရံၚ်အာ ဗာတ်ကိုၚ်မန်တအ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဗာတ်ဂှ်ဝွံ အပံၚ်လၟိဟ်မမံၚ် ပါလုပ် ၁၄ မတုဲ မ္ဒးဗ္ဂပ်ချိက်လဝ် နလၟေၚ် ဇၞော်ဍောတ်နူလ္ပာ်ပါဲစိုပ်လ္ပာ်ပုၚ်ရ။ ပ္ဍဲဗာတ်ကိုၚ်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ဝွံ နကဵုမမံၚ် ၁၅ မဂွံဆဵုမာန်ရ။ ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံဝွံ ဂိတုနွံဒၟံၚ်စှ်ၜါဂိတုတုဲ ပက္ခဂိတုမံက် ဇၟာပ်ဂိတုဝွံ ၜိုန်ရနွံ ၁၅ တ္ၚဲကီုလေဝ် ပ္ဍဲကဵုပက္ခဂိတုစွေက်ဝွံ ပ္ဍဲဂိတုတ္ၚဲစုၚ်မ္ဂး ၁၅ တ္ၚဲ၊ ပ္ဍဲဂိတုတ္ၚဲဟွံစုၚ်မ္ဂး ဂိတုအိုတ်အာကဵု ၁၄ တ္ၚဲရ။ သ္ပစၞောန်ကဵု ဂိတုတ္ၚဲဂှ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုအသေဟာန်သၟိၚ်၊ အသေဟာန် မၚ်္ဂလပေါဲအံၚ်ဇၞးတအ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် နကဵုမမံၚ် ၁၅ မလေဝ်ကီု၊ ယဝ်ဒးတိၚ်တိုက် ပ္ဍဲအသေဟာန် ဒုမၚ်္ဂလမပ္တံ သ္ၚိကမ္မဌာန်မ္ဂး နကဵုမမံၚ် ၁၄ မလေဝ်ကီု မ္ဒးတိၚ်တက်ရောၚ် လဟီုလေဝ်နွံရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပ္ဍဲကဵု ကွိၚ်ကွိုက်မန်ဝွံ သ္ပတိုၚ်ခဳကဵု လၟိဟ်မမံၚ် ၁၄ မဟေၚ် တိၚ်တိုက်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ နကဵုနဲကဲရမျာၚ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုမမံၚ် ၁၄ မဝွံ မံၚ်မနွံလ္ပာ်ပါဲ ၈ မဂှ် မသုန်ရမျာၚ် (Pentatonic Scale) ၊ မံၚ်မနွံလ္ပာ်ပုၚ် ၆ မဂှ် ထပှ်ရမျာၚ် (Diatonic Scale) မဒှ်ရ။ ဟိုတ်နူရမျာၚ် Tonic Scale ၜါဂကူ ပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဗာတ်ကိုၚ်ဝွံတုဲ တၞဟ်သွက်ဂွံ စၟတ်သမ္တီ ဆေၚ်စပ်ကဵုအခိုက်အလိုက် ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်ပြုပြေၚ် ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်မန်လေဝ် ဖန်ဗဒှ်လဝ်ကဵုရ။ ပ္ဍဲအရာဖျေံဒၞာဲ ဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်မန်မ္ဂး တူရိယာရမျာၚ်ဟွံစုၚ်ဂမၠိုၚ် မပ္တံကဵု ထဗိုန်၊ဗာတ်တြဴမ၊ မံၚ်၊ ဆာၚ်၊ ဖံ၊ ခဍေဝ်၊ ခဍာပ်၊ ကၞုသၚ်တအ် စွံလ္ပါ်ပါဲ (Pentatonic Scale) ဗာတ်ကိုၚ်တုဲ မပ္တံကဵု ဗာတ်ကဠာ၊ ဗာတ်ကေဲ၊ ကျာံ၊ ထၞ၊ ဂြဝ်၊ တၟောတ်၊ ခၞဲ တူရိယာတိၚ်တိုက်ဂွံရမျာၚ်စုၚ်တအ်ဂှ် မ္ဒးစဳရေၚ်သၚ်လ္ပာ် ပုၚ်ဗာတ်ကိုၚ် မဒှ်ရ။ တုပ်ပမာ ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ်ကီု တူရိယာရမျာၚ်ပါလုပ် သီု မသုန်ရမျာၚ်( Pentatonic Scale) သီုထပှ်ရမျာၚ် (Diatonic Scale) မဒှ်ဗာတ်ဝိုၚ်ဝွံ ဖျေံစွံဒၞာဲ ဒကဲဗာတ်ကိုၚ်လ္ပါ်ပါဲဂှ် မဒှ်ရ။ ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ သ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵု နဲကဲရမျာၚ်ဂှ်တုဲ ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဒှ်တိုၚ်ခဳဗဟဵု ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်မန်ရ။
ဗီု ဒက်လဝ်ရမျာၚ်နဲကဲ မွဲပၞော် ဂွံဆဵုကေတ်လ္ပါ်သၟာတိၚ်တိုက်
ရုပ်ရဴသ္ၚိဇံၚ်ဇၞော်သဏ္ဌာန်ဂိတုစွေက်ဂှ်လေဝ် တုပ်နနဲသၞောတ်ရမျာၚ်မံၚ်ဗရိုတ်ဂှ်ကီု ထေက်ကဵုစိုတ်ဒး လုပ်စခိုဟ်ဗွဲမလောန် ကီုရ။ တူရိယာဝိုၚ်မံၚ်ဂမၠိုၚ် မနွံတဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ် အဂၞဲအာရှတအ်ဂမၠိုၚ် စုတ်ပၠုပ်မမံၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိဆုလံက်ဒတူ ဗီုပြၚ်အက္ခရ် ပ တုဲ မ္ဒးတိၚ်တိုက်မ္ဂး နွံဆဗာတ်ကိုၚ်မွဲဟေၚ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုတၞုၚ်က္ဍိုပ်သ္ၚိဇံၚ် ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ်ဝွံ ပုတ်ဂၠတ်လဝ် တၠုၚ်လအာ ညံၚ်ကိန္ဒရာမွဲ မတ္ၚိန်ယိုက်ဒၟံၚ် ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုတၞုၚ်က္ဍိုပ် သ္ၚိဇံၚ်ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ စၞကိန္ဒရာဂှ် သၟဟ်ညံၚ်ရုပ် ဒေဝတဴဝိသုကုမ မဗၚ်ခၠအ်သၟိပ်တဲကီု၊ တၞုၚ်က္ဍိုပ်သ္ၚိဇံၚ်မွဲမွဲလ္ပါ်ဂှ် မတုပ်တဴညံၚ်ကောန်ဒေဝတဴ ၜါတၠ ယိုက်ကၠၚ်လဝ်ကီု၊ မပ္တံသတ်တိရစ္ဆာန် ဓပေဝ်၊ ပဥ္စရုပ် တၟေၚ်တၟဟ် ဂမၠိုၚ် ဂွံဆဵုမာန်ရ။ ပ္ဍဲအရာဝွံ မပုတ်ဂၠတ်လဝ် သၞောန်မူ အစါံခိုဟ် ပြာကတ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်ကိန္ဒရာဟေၚ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု သ္ကုက်ဇံၚ်သ္ၚိမံၚ် လ္ပါ်ပါဲဂှ် က္ဍိုပ်ကိန္ဒရာ၊ သ္ကုက်လ္ပါ်သၟဝ်ဇကုဇံၚ်ဂှ် ဇုၚ်ကိန္ဒရာ နွံတုဲ ပ္ဍဲလ္ပါ်ပုၚ်ဂှ် ဒးပုတ်ဂၠတ်စွံလဝ် ဗတး ကိန္ဒရာရ။ ယၟုမ္ဂး ကိန္ဒရဳ ကိန္ဒရာတအ်ဝွံ သ္အာၚ်နူရုပ်သာ်ကျေဝ်ဂေါဝ်ဆာဲ သၟးဟွံက ပ္ဍဲအရာ ဒယှ်ေလှ်ေ တိၚ်တိုက်တအ်ဂှ်လေဝ် မစိစောန်တဴတုဲ ဍေံမဂပ်ဝ် လဟိၚ်သၠောၚ်သ္ပဝ်ကဵု ဂၠံစိုတ်လေဝ်ဒှ်တုဲ၊ ရုပ်ကိန္ဒရာပ္ဍဲကဵုဗာတ်ကိုၚ်ဂှ် ဒှ်ကွတ်တဲတၟေၚ်တၟဟ်မွဲ ပုတ်ဂၠတ်ဓမံက်ထ္ၜးလဝ်ရောၚ်။
ဆက်စိုပ်ကဵု ပွမတိၚ်တိုက်ဗာတ်ကိုၚ်မန်တအ်ဂှ် ဗွဲယေဘုယျမ္ဂး စွံအဓိကကဵု အသေဟာန်သ္ဘၚ်ပေါဲဂၠံၚ်ၜါသာ်တုဲ တိၚ်တိုက် အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ အသေဟာန်ပထမဝွံ ပွမပယိဒေဝတဴ၊ ပွမလှ်ေဒယှ်ေ ယူကနာတအ်မဒှ်ရ။ ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ မဒှ်ဒပ်သ္ကန် ပ္ဍဲပေါဲယူကနာအခိုက်မန်ရ။ ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ မဒှ်တူရိယာ မဆက်စိုပ်ဒၟံၚ်ဗွဲတၟေၚ်ကဵု လောကပၟၚ်ဒေဝတဴတအ်ရောၚ် ကွေတ်ဝါဒ ကောန်ဂကူမန်တအ်နွံရ။ ပ္ဍဲဂကူတၞဟ်ဟ် မနွံဒိုဟ်အဂၞဲအာရှတအ်ဝွံ တိၚ်တိုက်တူရိယာမံၚ်ဝိုၚ်မ္ဂး ဘာတ်ပ္တိတ်ကလော် မိစ္ဆာတအ် မာန်၊ ယဲဝေဒနာ လာဲလေၚ်သ္အးကၠေံမာန်၊ ပရေၚ်ထေက်ယုက် သိုက်သၠိၚ်တုဲ အသိၚ်အဟိက်ဣဒ္ဓိလေဝ် ဇၞော်တဴမာန် သာ်ဝွံ မနွံကဵု အစောန်သတ္တိ ဂမၠိုၚ်ရောၚ် ဓဝ်ပတှ်နွံတုဲ လ္တူဏံလေဝ် ပရေၚ်ဆက်စိုပ်ဗွဲမဂၠိုၚ်နွံတဴမာန်ရ။ အထံက်အရီု လိက်ကၞပ် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ် ဟွံမွဲကီုလေဝ် ဗၞတ် (၇၄၅) ခေတ် ဒုတိယဟံသာဝတဳ၊ လက်ထက် တၠညးစိၚ်ဗ္တာၚ် သၟိၚ်ဗညာဥူ၊ အမာတ်သၟိၚ်ဇိပ်ဗြဲ ဍိုက်ဍိုပ် တုဲ ကၠောန်သ္ပ သ္ဘၚ်ယူကနာ ပွိုၚ်မွဲတ္ၚဲမွဲဗ္တံဂှ်ဝွံ ဗာတ်ကိုၚ်လေဝ် ပါလုပ်ကၠုၚ်လဝ်ကီု ရောၚ်။ ဒွက်ပူဇဴကလော် ဒးတိၚ်တိုက်ကဵုဖျူန်ကဵု ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ် သှ်ေဒၟံၚ် (၂၇) ပုဒ် ဗိုန်ဗိုန်ခိုၚ်ခိုၚ် စဵုကဵုအခိၚ်ဏီတုဲ ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ကေတ်ကၠုၚ်ဒၞာဲခေတ်အဆက်က် ပ္ဍဲပေါဲပူဇဴယူကနာ နူဝိုၚ်နန်စိုပ်ဌာန်ရး ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ တိၚ်တိုက်ပ္ဍဲကဵုပေါဲကနာဏောၚ်ဟီုမ္ဂး ပ္ဍဲလ္တူက္ဍိုပ်ရုပ်ကိန္ဒရာ မနွံပ္ဍဲဗာတ်ကိုၚ်ဂှ် မ္ဒးဒက်စွံလဝ် ယာတ်ဗ္တာၚ် ယာတ်ဗ္ကေတ်တအ်ရ။တၞကှ်ေ၊ တၞကြေၚ်၊ တၞသၠသိုတ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် ထပက်စုတ်အိုတ်ရ။ ဗီုပြၚ်ဒက်ပ္တိုန်ရမျာၚ်မံၚ် ဂမၠိုၚ် ဂှ်လေဝ် ဒက်ပ္တိုန်လဝ်ဗီုပြၚ် ‘မွဲပၞော်’ [ဆို−လာ−ဒို−ရေ−မီ− ဆို−လာ−တီ−ဒို−ရေ−မီ−ဖာ−ဆို−လာ] တုဲ နူစဒွက်ပဏာမပေါဲကနာ စဵုကဵုပေါဲကနာတုဲ ဗာတ်ကိုၚ်ဍိုက်ဍိုပ် ပံၚ်ဖက်ကဵု ဗာတ်သၠာ်၊ ထဗိုန်၊ ပုန်တိုၚ်၊ ခၞဲ၊ ဆာၚ်၊ ခဍာပ်၊ ခဍေဝ် တအ်တုဲ လှ်ေဒယှ်ေတိၚ်တိုက် ဗွဲမမိပ်ဇြပ်ရ။
ဗီု အဃောတိၚ်တိုက်ဒၟံၚ်ဗာတ်ကိုၚ် ကေုာံ ကွိၚ်ကွိုက်ဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲသ္ဘၚ်ယူကနာ ဍုၚ်ပံၚ်မွဲဒၞာဲ
Source: https://m.facebook.com/MonKarenPublicMedia/photos/pcb.900535153406131/900535073406139/?type=3&source=48
ပါဲနူကဵု ပေါဲယူကနာတုဲ သ္ဘၚ်ကၞာတၞဟ်ဟ် ဗွဲတၟေၚ် တိၚ်တိုက်ဗာတ်ကိုၚ်အိုတ်ဂှ် ပေါဲအံၚ်ဇၞး ဆေၚ်စပ်ကဵု သၟိၚ် မပ္တံကဵု ပေါဲသဳနန်၊ ပေါဲအံၚ်ဇၞးပၞာန်တအ်မဒှ်ရ။ ဗာတ်ကိုၚ် ဂွံဆဵုနကဵု အထံက်အရီုကၠာအိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲမူလိက်ကၞပ် အသေဟာန် မၚ်္ဂလတိုန်နန် ရာဇဘိသေက သၟိၚ်ဗြမောဝ်ဓိရာဇ် ကော် သၟိၚ်ဗညာဒလ သၞာံသက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၁၀၈ (အေဒဳ ၁၇၄၆) မဒှ်ရ။ ဂွံဆဵုကေတ် နယၟု 'မံၚ်စက်ဂိတု' မဒှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုပေါဲမ္ၚဵုတိုန်နန်ဂှ် ဗာတ်ကိုၚ်ကီု သီုကဵု တူရိယာ (၁၇) ဂကူ၊ ဖံ (၁၃) ဂကူ ပါလုပ်တုဲ အပံၚ်ဖအိုတ် ကပေါတ်တူရိယာ (၃၀) ပါလုပ်တိၚ်တိုက်လဝ်ရောၚ် လဴထ္ၜးလဝ်ကဵုရ။ တၚ်စိုတ်ဒးလုပ်စခိုဟ် မွဲသာ်ဝွံ ပ္ဍဲမူလိက်ကၞပ်ဂှ် လဴထ္ၜးလဝ်ကဵု ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ် နယၟု မံၚ်စက်ဂိတု တုဲ တူရိယာမၞုံယၟု "မံၚ်စက်တ္ၚဲ" မွဲသာ်ဂှ်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ နကဵုလိက်ကၞပ် တန်ဗ္တောန်တူရိယာ 'ဂကောံအာဲကၟာဲယေန်သၞာၚ်မန်' မ္ဂး မံၚ်စက်တ္ၚဲဝွံ မဒှ်တူရိယာ တုပ်သၟဟ်ကဵု မံၚ်ဝိုၚ်ဗၟာ၊ မံၚ်ဝိုၚ်သေံကီု ဗ္ဂပ်စွံ မမံၚ်ဂမၠိုၚ် အပ္ဍဲသ္ၚိဆုဗလးဂှ်တုဲ သၟာတိၚ်တိုက်ဂှ် မံၚ်လဒေါဝ်တုဲ သ္ဒးတိၚ်တိုက်ရောၚ်သာ်ဂှ်ဟီုရ။ တၚ်အဓိကမိက်ဂွံသ္ဂးဝွံ ပ္ဍဲကဵု ဝိုၚ် ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်မန် မွဲအခိၚ်တေံ တူရိယာသ္ပစၞးကဵုသၟိၚ်တ္ၚဲ၊ တူရိယာမံၚ်ဝိုၚ်သ္ပစၞကဵုသၟိၚ်ဂိတု ၜိုန်ရနွံကၠုၚ်ကီုလဝ် အခိၚ်လၟုဟ်ဝွံ မံၚ်စက်တ္ၚဲဂှ် အသုၚ်စောဲဟွံမွဲတုဲ မံၚ်စက်ဂိတုဟေၚ် ဆက်သုၚ်စောဲတိၚ်တိုက်ဒၟံၚ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဒွက်ဒိၚ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဂမၠိုၚ် မပ္တံကဵုဒွက် 'ဒိၚ်ထ္ၜးသရာဲ' မဒှ်ဒွက်ဒိၚ်ပေါဲအံၚ်ဇၞးတအ်၊ ဒွက် ‘အကြီုရာဇာဓိရာဇ်’ မဒှ်ဒွက်ရမျာၚ်စုၚ်တအ်ဝွံ ဒှ်ဒွက်ဒးတိၚ်တိုက် ကဵုဖျူန်ကဵု ဗာတ်ကိုၚ်ရ။ ဗီုပြၚ်ဒက်ပ္တိုန်ရမျာၚ်မံၚ် သွက်ဒိၚ်ထ္ၜးလဝ်ဗွဲလ္တူတေံ ကဵု ဒွက်မဟာဂဳတဂမၠိုၚ်ဝွံ ဟွံတုပ်သၟဟ်ကဵု နနဲဗီုပြၚ် မွဲပၞော် ပ္ဍဲပေါဲယူကနာတအ်ရ။ ဒးတိၚ်တိုက်နနဲဗီုပြၚ် တြဴပၞော် [ဆို−တီ−ဒို−မီ−ဖာ−ဆို−လာ−တီ−ဒို− ရေ−မီ−ဖာ−ဆို−လာ] မဒှ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လဝ် ဒွက်မ္ဒးတိၚ်တိုက်ကဵုဗာတ်ကိုၚ်ဂမၠိုၚ် မပ္တံကဵု ဒွက်ရမျာင်ဒုန်ဂၠုင် (ရေကင်းသံ)၊ တိုန်ပၞာန်ဇက်ပၞာန် ကေုာံ ဒွက်လဟိၚ်အံၚ်ဇၞး ဂမၠိုၚ်ဝွံ ဖ္တိုတ်ဖအောဝ်စိုတ်ဓါတ် မၞိဟ်ကလၚ်သူတတအ်မာန်တုဲ၊ မပ္တံကဵု ဒွက်စရာဲကျာ်သြဳ (ဘုန်းတော်ဘွဲ့) ပွမ္ဒး တိၚ်တိုက် သိုက်က်သဳသဳ တအ်လဝ် သာယာပ္ဍဲက္တောဝ်တုဲ ၜိုဟ်သြိုဟ် သိုက်သၠောၚ် ဗွဲမလောန်ရ။
သက္ကရာဇ် ၁၂၂၇ သၞာံ၊ ဗီုသၟိၚ်ဗၟာမေန်တုံမေန် အာလ္ၚောဝ်ကျာ် ကျာ်ပတိပမာရုပ် မဟာသကျမာရဇိန်၊ ဂွံဆဵုကေတ်ဗီုတိၚ်တိုက်ဗာတ်ကိုၚ် ပ္ဍဲမုက်လိက် သၠရတ်တတိယ (ပ္ဍဲကဵုသၠရတ်ဝွံ ထ္ၜးလဝ် (တလိုၚ်းကြေးကောက်) ရောၚ်။
Source: cslrepository.nvli.in/bitstream/123456789/7973/1/AS-016100.pdf
ပွမဆေၚ်စပ်ကဵု ဗီုပြၚ်တိၚ်တိုက်ဗာတ်ကိုၚ်မ္ဂး ဂတီု၊ ဂရိုတ်၊ တောဝ်ဖက် ဝွံတုဲ ပိုၚ်ခြာဗီုပြၚ်တက် (၃) ဂကူမာန်ရ။ ဗီုပြၚ်ဂတီုဝွံ ဒးတိၚ်တိုက် မမံၚ်မွဲမတုဲမွဲမရ။ ဗီုပြၚ်ဂရိတ်ဝွံ ဒးတိၚ်တိုက်မမံၚ် ၜါမွဲစုံ၊ ပိမွဲစုံ ဗွဲမမြက်တုဲ တိၚ်တိုက် ဗီုပြၚ်တောဝ်ဖက် မ္ဂး ပကောံတဲ၊ ပြးတဲ သာ်ဝွံ တွေၚ်တဲတုဲ မ္ဒးတိၚ်တိုက်အိုတ်ရ။ အတိုၚ်သဘဴသဘာဝတူရိယာမ္ဒးတိၚ်တိုက် (percussion) တအ်ဂမၠိုၚ် နကဵုသၟာတိၚ်တိုက်တအ် ယဝ်တောဝ်ဖက် ရမျာၚ်အဖက်အဆော် ဗွဲညဳသၟဟ်မာန်၊ ဗီုပြၚ်တိၚ်တိုက်တအ် ဂှ်လေဝ် နနဲကဲစှ်ေစှ်ေ လ္ၚတ်မာန်တိၚ်မာန်မ္ဂး ရမျာၚ်ကွက်တဲတူရိယာဂှ်လေဝ် မြဟ်မြာ်တိုန်တုဲ သှ်ေဇက်မံၚ်ပ္ဍဲကတောဝ်ရ။ တုဲပၠန် နကဵု သဇိုၚ်ဒက်ပ္တိုန် ရမျာၚ် ကေုာံ ဗီုပြၚ်တိၚ်တိုက်တအ် တုပ်သၟဟ် မပ္တံကဵု ပတ္တလာ၊ မံၚ်ဝိုၚ် တအ် တိၚ်တိုက်မာန်မ္ဂး သွက်သ္ဂောံဗ္တောန်တိၚ်တိုက် ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ် ဟွံဝါတ်ရ။
စဵုကဵုစိုပ်အခိၚ်ကာလလၟုဟ် ပါဲနူဂကူမန်တုဲ ဂကူညးမတိၚ်တိုက် ဗာတ်ကိုၚ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ ဒှ်ဂကူသ္ၚိရေၚ်ကၟေၚ်ဆက် သေံ ကဵု ခမာမနွံဍုၚ်ကမ္ဘောဒဳယာ တအ်မဒှ်ရ။ ဆ္ဂး ဗီုပြၚ်တိၚ်တိုက်ကဵု အခိုက်လ္ၚဵုဂှ်ဝွံ ဟွံတုပ်ကဵုမန််တအ်တုဲ တၞဟ်ခြာဒၟံၚ် ဗွဲမလောန်ကီုရ။ ဗွဲတၟေၚ် ပ္ဍဲဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်သေံကဵု ဗၟာတအ်ဝွံ ဗာတ်ကိုၚ်ဇၞော် ဗာတ်ကိုၚ်ဍောတ် ပါ်ခြာနွံၜါဂကူတုဲ ပ္ဍဲဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်မွဲဝိုၚ်မ္ဂး ဗာတ်ကိုၚ် ၜါ၊ ပိ၊ ပန်၊ မသုန်၊ တြဴ၊ ထပှ် နလၟိုဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ် ပံၚ်ကောံတိၚ်တိုက်မွဲစွံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ တူရိယာၜါဂှ် ဗီုပြၚ်သဏ္ဌာန်တုပ်ကီုလေဝ် လၟိုဟ်မံၚ် ကဵု ဗီုပြၚ်ဒက်ရမျာၚ် ဟွံတုပ်ရ။ ဗာတ်ကိုၚ်မမံၚ်နွံ (၁၅) မဝွံ ဒှ်မူလဗာတ်ကိုၚ်မန်တုဲ ရမျာၚ်ဝွံ ဒက်ပ္တိုန်လဝ် အတိုၚ်ဗီုပြၚ် မွဲပၞော် ရ။ ဗာတ်ကိုၚ်ဍောတ်မနွံ မမံၚ်(၁၆) မဂှ် နွံဒဒှ် ဗီုပြၚ်ကပေါက်က္လေၚ်ထပ်ဗပေၚ်လဝ် ဗွဲလက္ကရဴ ရောၚ်။ ဗာတ်ကိုၚ်ဍောတ်ဂှ်ဝွံ ရမျာၚ်သၠုၚ်နူကဵု ဗာတ်ကိုၚ်ဇၞော် တုဲ ဗီုပြၚ်ဒက်ပ္တိုန်ရမျာၚ် အလုံတူရိယာမွဲဂှ်လေဝ် အတိုၚ် Diatonic Scale ထပှ်ရမျာၚ်ပေၚ်ပေၚ်မဒှ်ရ။ ဟိုတ်ဂွံဒှ်သာ်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုဝိုၚ် ကွိၚ်ကွိုက်သေံမ္ဂး Kong Wong Yai ကဵု Kong Wing Lek ၊ ပ္ဍဲဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်ခမာတအ်မ္ဂး Kong Thom ကဵု Kong Toch ဝိုၚ်မံၚ်ဍောတ်ဇၞော် ပါလုပ်ဒၟံၚ် ၜါသာ်ရ။ သ္ပဗ္ဒဗ္ဒါဲဗွဲလ္တူဝွံတုဲ ချိၚ်ပကိတ်ကဵု ဗီုပြၚ်နဲကဲ သၞောဝ်ဝိုၚ်မံၚ်ယေန်သၞာၚ်ဇကုတအ်တုဲ က္လေၚ်ဗ္ဂပ်ပြံၚ်လၠာဲ တိၚ်တိုက်အိုတ်ရောၚ်ခယျကေတ်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဂကူမန်သၟးဟွံက ပြးဇးစိုပ်အာ အလုံတိကံဂၚ် အေၚ်ဒိုချိုၚ်နာ တုဲ တိၚ်တိုက်ဒၟံၚ်အိုတ်ရောၚ်ဂွံတီကေတ်ရ။ ဗက်ဒေသတုဲ ဗီုပြၚ်ရုပ်ရာ၊ ဗီုပြၚ်ဒက်ပ္တိုန်ရမျာၚ်၊ လၟိုဟ်မမံၚ်တအ် ဗီုလောပြံၚ်ပြံၚ် သ္ၚိဆုလက်ဒတူ သဏ္ဌာန်ဂိတုစွေက် ကဵု ဝိုၚ်မံၚ်တအ်ဝွံ သေံကဵု ခမာတအ် ကော်ခဴစ Kong Mon (မံၚ်ဝိုၚ်မန်) ရ။ ရံၚ်ကေတ်သာ်ဂှ်မ္ဂး ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဒှ်ကပေါက်တူရိယာဂကူမန်တအ် ဖန်ဗဒှ် တိၚ်တိုက်လဝ် ကၠာအိုတ်ရောၚ်ဂှ် ဒဒှ်ဍာံပြး (Authenticity) နွံဒၟံၚ် ဗိုန်န်ခိုၚ်ခိုၚ်ရ။
စၟတ်သမ္တီအောန်စိုတ် ဨကရာဇ်သေံ ဘူမိဘောအဒူလျာဒတ် က္ညစဴဖျဝ်၊ ဂကောံဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်မန် (Piphat Mon Ensemble) ၂၀ဂကောံ နူဗၞဳရး ပထုံဌာနဳ (Pathum Thani Province) ဃောတိၚ်တိုက်ဒၟံၚ် ဗာတ်ကိုၚ် ၈၉ ဇံၚ်
ဟိုက်မဒှ်တူရိယာဗရိုတ်တုဲ ပ္ဍဲအရာဗ္ဂပ်တိၚ်တိုက် မမံၚ် ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဒှ်ကဏ္ဍ ကိစ္စဇၞော်အိုတ်ရ။ ဍာ်ဒ္ကေဝ်မံၚ်ကဵု ဍာ်ဒ္ကေဝ်ရမျာၚ်တိတ်ကၠုၚ်တအ်ဝွံ စှ်ေဒၟံၚ်အဆတပ်ပ်ရ။ ပ္ဍဲအရာကလောန်မံၚ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ စွံအဓိကကဵု သၠုဲဗ္ကေတ်၊ ဖကောဝ်ဗ္တာၚ်တအ်တုဲ စုတ်ဍာ်သြန် မဆတပ်တပ် ညိညတုဲမ္ဂး ရမျာၚ်ဗီုကေတ်ဂွံဂွံဂှ် ဒးထပ်ပဠေဝ်ရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။ ဍာ်သြန်ပါလုပ်ဂၠိုၚ်မ္ဂး ရမျာၚ်လေဝ် တိတ်ထိက်ရောၚ် ဂးရ။ ပ္ဍဲအရာ ချိၚ်ရမျာၚ်မံၚ် ဗီုကေတ်ဂွံဂွံဂှ် ဒၞါဲမဘု မနွံလဒေါဝ်မမံၚ်ဝွံဒှ် အဓိကဇၞော်အိုတ်ရ။ ဒၞါဲဂှ်ဝွံ ဒှ်ဒၞါဲဖျူန်ဓရိုတ် ကြဳအိုတ်တုဲ ဗလးမုက်ဂှ်လေဝ်ဒးကၠောန်လဝ် ဗွဲမကလိတ်ကလောတ်ရ။ သာ်ဂှ်မှ ရမျာၚ်သာယာနွံရောၚ်။ မၞိဟ်ချိၚ်ရမျာၚ်မံၚ်ဝွံ စွံဗလးမုက်မဘုမံၚ် လ္တူခုၚ်ဆုတုဲ ဂဒုသာသာ နကဵုလေံဍံက်ဍောတ်တ်တုဲ မွဲအခိၚ်ဓဝ် ရမျာၚ်တိတ်ကၠုၚ်ဂှ် ကလၚ်ကဵုကတောဝ်တုဲ ဒးက္လေၚ်ပဠေဝ်ချိၚ်ကဵုရမျာၚ်ပတ္တလာရ။ အချိၚ်အဆတဲ ဂဒုမမံၚ်၊ အစောန်စရာဲကလၚ်ရမျာၚ်တအ် ပံၚ်တောဝ်ခိုဟ်ခိုဟ်မာန်မှ ဂွံဂွံမံၚ် မဍိုက်ပေၚ်ကဵု ဍာ်ဒကေဝ်ရမျာၚ်၊ ဗီုပြၚ်သဏ္ဌာန် မွဲမရောၚ်။ အယဲမမံၚ်ဍောတ်ဂၠိုၚ်မ္ဂး ပ္ဍဲအရာချိၚ်ရမျာၚ် ဝါတ်ဂၠိုၚ်တုဲ နကဵု ကွက်ပညာ ပါန်တေမ္ဂး အရာကၠောန်မံၚ်ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဒှ်ကမၠောန် ကွက်ပညာ မစိုန်သ္ကီုလောန်ရ။
ပ္ဍဲဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ မမံၚ်ဓရိုတ်သၟးဟွံက သ္ၚိဇံၚ်ဇၞော်ဂှ်လေဝ် စရာဲယးတၟးဇြဟတ်အစောံနွံတုဲ ကွတ်တဲအနုပညာလေဝ် ဒးနွံရောၚ်။ သွက်ဂွံကလောန်သ္ၚိဗာတ်ကိုၚ်မ္ဂး ‘ဆုရမ္မာ’ ဝွံဒှ်ဆု မၞိဟ်ဒးစိုတ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ဖျုန်ဆုရမ္မာဝွံ ဂြာတ်ကီု၊ သၠဲကီု မဒှ်ဟိုတ်နူဘဴဒဏ် ဥတုရာသဳဂှ် မနွံညဳသာလေဝ်ကီု၊ ပ္ဍဲအရာပုတ်ဂၠတ်ဂှ် ထ္ကးကီု၊ မေတ်ကီု ဒှ်အောန်တုဲ မဒှ်ရုဲစှ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ တၞုၚ်ဓရီုဆုရမ္မာၜါလ္ပါ်ဂှ် တၟာတ်ထောံကဵု တိပလေတ်တုဲ ဒးစွံလဝ်ပ္ဍဲသၞိၚ် ပွိုၚ်တြဴဂိတုကၠာရ။ တုဲမှ ပါဲထောံခၞော်ဆုဂှ်တုဲ သ္ကုတ်က္ဍိုက်၊ သ္ကုတ်ဇကု၊ သ္ကုတ်ဗတး သာ်ဝွံ ကုတ်ပါ်ပိသ္ကုတ်တုဲမ္ဂး စရပ်ကလောန် ဗမံက်ရုပ်ရဴ သ္ၚိဆုသဏ္ဌာန်ဂိတု၊ ပထောၚ်ခလံက်ဆု၊ ပုတ်ဂၠတ် ဗီုရုပ်ကိန္ဒရာတအ်ရ။ နလၟေၚ်ကုတ်ပါ်လဝ် သ္ၚိဆုတအ်ဂှ် ဒှ်ပုတ်ဂၠတ် က္ဍိုက်၊ ဇကု၊ ဇိုၚ် ကေုာံ ဗတး တအ် နကဵု ကွတ်တဲ ကနုတ် ဗွဲတၟေၚ်တၟဟ်တုဲ မွဲ အဆက်ဓဝ် တိုၚ်ဗလဲၜဝ် သွက်ဂွံချံက်ဒက် မမံၚ်တအ်ဂှ် ဒးဗ္ဂပ်စွံလဝ်ကဵုရ။ ကမၠောန်ပုတ်ဂၠတ် တုဲဒှ်အိုတ်မ္ဂး အလုံသ္ၚိဇံၚ်ဗာတ်ကိုၚ်မွဲဂှ် ထၜိုတ်ဆုဒှ်ဒှ်၊ ဍာ်ထဝ်ဍာ်ဂဥုဲအရံၚ်စုၚ်ဒှ်ဒှ်၊ ဖျေံထဝ်လံက်ထဝ်ဒှ်ဒှ် ပြုပြေၚ်လံက်လဝ် ဗွဲမတၟေၚ်တၟဟ်တုဲမ္ဂး ပ္တိတ်ပေါဲတိၚ်တိုက်မာန်ရ။ သွက်လေံတက် တူရိယာဂှ်ဝွံ မ္ဒးကၠောန်ကဵုဆု မပ္တံကဵု ဆုဒဳဒါ၊ ဆုတဵု၊ ဆုထၜိုတ် တအ်တုဲ တၞုၚ်လေံတက်ဂှ် ပါတ်ကဵုယာတ် ဂတေပး တုဲ တိၚ်တက်အိုတ်ရ။ ထံက်ရံၚ်အာတၚ်နၚ်ဂမၠိုၚ်တှ်ေ ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဒှ်ကပေါတ်တူရိယာ မစုၚ်ကဵုကွတ်တဲကွတ်ပညာဆေၚ်စိုပ်ကဵုယေန်သၞာၚ်အခိုက်ကၞာ မပ္တံကဵု ကွတ်ပါန်တေ ဟိုတ်မ္ဒး ဖက်ဆော ဓရိုတ် နနဲကဲစှ်ေစှ်ေ၊ ကွတ်ပါန်ပုတ် ဟိုတ်မ္ဒးပုတ်ဂၠတ် သ္ၚိဇံၚ်တူရိယာ နကွတ်တဲဗွဲတၟေၚ်၊ ကွတ်ပါန်ခဳ ဟိုတ်မ္ဒးလံက်ချူဆာဲ ဗီုပြၚ်သဏ္ဌာန်ဂွံကျေဝ်ဂေါဝ်၊ ပညာဖျေံထဝ်လံက်ထဝ် ကေုာံ ကွက်တိၚ်တိုက်ကော် ပညာပါန်တျာ သာ်ဝွံ ဒက်ဗ္တိုန်လဝ်ကဵု ပညာ အနုသုခုမစုၚ်ရောၚ် ဂွံဆဵုကေတ်ဗွဲတၟေၚ်ရ။
ဗီုရုပ် ကၠောန်သ္ၚိဇံၚ်ဗာတ်ကိုၚ် ကဆံၚ်ဆံၚ်
မနွံကဵုအခိုက်အလေံဇၞော်တဴလောန် မၞုံယၟု ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ စဵုစိုပ်ကၠာသၞာံ ၁၉၅၅ ဂှ် ဒတူဒလိုၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲသ္ဘၚ်ယူကနာ ဌာန်ရး အကြာကောန်ဂကူမန်တအ် တုဲ ပ္ဍဲကဵုမဟာဂဳတ ကဵု ဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်တအ် ဟွံဂွံဆဵုရ။ စိုပ်သၞာံ ၁၉၅၅ မှ အာစာနာဲခေန်မိုၚ်ဂျဳ နူဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်ဇိုၚ်ကျာ် မဒှ်သ္ကိုပ်စၞောန်ထ္ၜး ပေါဲထ္ၜးပျး ယေန်သၞာၚ်မန် တိၚ်တိုက်ထ္ၜးကဵု ဗာတ်ကိုၚ် ပ္ဍဲဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်မန်ကဆံၚ် ကၟိန်ဍုၚ် အလန်ပထမ ဝွံရ။ ပ္ဍဲကဵုအခိၚ်ဂှ်ဝွံ ယဝ်တိၚ်တိုက်ဗာတ်ကိုၚ် ပ္ဍဲပေါဲယူကနာဟွံသေၚ်မ္ဂး ကလော်ကနာ ရပ်စဏောၚ် ကွေတ်ဝါဒသာ်ဂှ် နွံဒၟံၚ်တုဲ ဟွံဂံၚ်တိၚ်တိုက်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူအာစာ နာဲခေန်မိုၚ်ဂျဳ ဖံက်ပတိတ်နူကွေတ်ဝါဒတြေံ ဂှ်တုဲ ပြံၚ်သၠာဲလဝ်ကဵုဂှ်ရ ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ ဂွံစိုပ်အာ လ္တူစၚ်သၠုၚ် အဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ် ဗွဲမဒးကေတ်ဂုဏ်စရာဲကီုရ။ ဆဂှ်သၟးဟွံက အာစာနာဲခေန်မိုၚ်ဂျဳဝွံ သ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵုရမျာၚ်ဗာတ်ကိုၚ်တြေံဂှ်တုဲ ဖန်ဗဒှ်လဝ် ဒိၚ်တာလျိုၚ်မွဲ တြုံ ‘လှ်ေအခိုက်ဗာတ်ကိုၚ်’တုဲ သီုပ္တိုန်ထ္ၜးလှ်ေထ္ၜးလဝ်ကဵုရ။ အခိုက်လှ်ေဗာတ်ကိုၚ်ဂှ်ဝွံ ပ္တိုန်ဗာတ်ကိုၚ်လ္တူစၚ်တုဲ သၟာလှ်ေတြုံဂှ်ဝွံ လှ်ေဂေတ်ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ်တုဲ မ္ဒးလှ်ေလုက်စုက် နခဍေဝ်ခဍာပ် စှ်ေစှ်ေမဒှ်ရ။ စနူသၞာံလက္ကရဴ ၁၉၅၆ စိုပ်သၞာံ ၁၉၇၀ ဂွံဆဵုအခိုက်လှ်ေ ဗာတ်ကိုၚ်ဂှ်တုဲ အခိၚ်ကာလလၟုဟ်ဏံဝွံသဘဴဗၠိုက်ဒၞာံဒၟံၚ်နွံရ။
ဗီုရုပ် လှ်ေအခိုက်ဗာတ်ကိုၚ် နာဲခေန်မိုၚ်ဂျဳ ဖန်ဇန်လဝ်
ပၠံၚ်ပ္တိန်နၚ်ဗာတ်ကိုၚ် ပ္ဍဲဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက် ဗွဲမအံၚ်ဇၞးကီုလေဝ် ကွေတ်ဝါဒအစောဲလ္ၚဵုတအ် သှ်တဴဒၟံၚ်ဏီရ။ ဗွဲတၟေၚ် ပ္ဍဲသၞာံဗွဝ်ကၠံ ဂမၠိုၚ် သၟတ်ဗြဴတအ် ဟွံဂွံပါလုပ်တိၚ်တိုက်ဗာတ်ကိုၚ်ရ။ ဗာတ်ကိုၚ်လုပ်စိုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဝိုၚ်ကွိၚ်ကွိုက်လလအ်သၞာံ ၅၀ ပြၚ်ၚ်၊ ပ္ဍဲကာလလောန် သၞာံပေၚ် ၂၀၀၀ မှ သၟတ်ဗြဴတအ် ဂွံပါလုပ်ဗ္တောန်တိၚ်တိုက်ဗာတ်ကိုၚ်ရ။ ဗွဲကြဴဏံ ပ္ဍဲအသေဟာန် ယေန်သၞာၚ်မန် ဂမၠိုၚ် ဂွံဆဵုကေတ် သၟတ်ဗြဴတအ် တိၚ်တိုက်ဂၠိုၚ်တိုန်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပ္ဍဲသ္ဘၚ်ယူကနာဝွံ ဟိုတ်နူဟွံမိက်တးပါဲ အခိုက်တြေံတုဲ အာစာတြုံတအ်ဟေၚ် တိၚ်တိုက်အိုတ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုအခိၚ်လၟုဟ်ဝွံ မၞိဟ်ဂွံတိၚ်တိုက်ဗာတ်ကိုၚ်ကီု သီုကဵုကွိၚ်ကွိုက်မန်ဂမၠိုၚ် အဆံၚ်တၠပညာဂှ် အောန်စှ်ေဒၟံၚ် သိုက်က်ကီုရ။ ကၠာတေံ အခိၚ်ဇူကမၠောန်ဝါဗ္ၚမ္ဂး မိမအ္စာတၠပညာတိၚ်တိုက်တူရိယာလေပ်တအ် ကော်ပကောံကောန်ကွးပ္ဍဲအကြာအရာပ် ဗ္တောန်ကဵုပညာယေန်သၞာၚ်အနုသုခုမတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံကၠေံကၠက်အာ သၠာဲကၠုၚ်ပၞးကဵု တၞောဝ်ဒတောဝ်အဆက်က်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံဗွဝ်ကၠံ ၂၁ ဂှ်ဝွံ စၞောန်ခေတ်၊ ပွဳပွိုၚ်မၞိဟ်တအ်ပြံၚ်လှာဲအာ ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ကွက်နဲပညာတအ် တဴတက်သၠိုၚ်တိုန် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ အသိၚ်အဟိက် ယေန်သၞာၚ်ဍုၚ်သ္အာၚ် တအ်လေဝ် အုပ်ဓလီုကၠုၚ်ဗွဲမမြက်ဇက်တုဲ နကဵုသၟတ်တအ် စိုတ်ဂွံလုပ်စကဵု ကွတ်ပညာယေန်သၞာၚ်အနုသုခုမ အောန်ကၠုၚ်ကီု၊ စိုတ်လုပ်စပၠန်လေဝ် အကာဲအရာ၊ အခိၚ်အခါ၊ အခေါၚ်အရာ ဂွံလ္ၚတ်ပါတ်စအောန်ကီု၊ အခေါၚ်အရာ ကမၠောန်သ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵုကွတ်ပညာတအ် ဂွံဖန်ဇန်လဝ် ဟွံမွဲဗိုန်န်ခိုၚ်ၚ်တုဲ သွက်ကွတ်ပညာ ယေန်သၞာၚ်အနုသုခုမဂမၠိုၚ်ဂှ် စိုပ်မံၚ် အကာဲအရာဒးသိုၚ်စိုတ် ဗွဲမလောန်ရ။ သၟာတိၚ်တိုက်တအ်၊ မၞိဟ်လ္ၚတ် ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်တအ် အောန်ကၠုၚ်မ္ဂး နဲကဲဂဳတတအ်၊ လိက်ကၞပ်သမ္တဳတအ်လေဝ် ကၠေံကၠက် အာသိုက်က်မာန်ရ။ မွဲအဆက်ဓဝ် ကွတ်နဲပညာကၠောန်ဗဒှ်တူရိယာကဵု ကွတ်ပညာကွတ်တဲ တအ်လေဝ် ပလိုက်ဒၞာံအာမာန်ရ။ ပ္ဍဲကဵုဍာ်ဇမၠိၚ်ဝွံ လက်သတ်စၟတ်ကောန်ဂကူဇကုတအ် ပ္တဝ်မံၚ်ဍိုပ်ကဵု အကာဲအရာကၠေံကၠက်ရောၚ် ဂှ် ဒးစွံသတိရ။ ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ကွတ်ပညာမန်တအ် ညံၚ်ဟွံဂွံကၠေံအာဂှ် ကောန်ဂကူမန်တအ်အလုံသီုဖအိုတ် ဒးစွံသမ္တီ၊ သတိ တုဲ ဒးဘိုၚ်ရီုဗၚ်မၚ်မွဲအာရောၚ်။ ပ္ဍဲဒေသတွဵုရးဍုၚ်မန် ဒေသဇကုကဵုဇကု ၜိုတ်မာန်ကဵုမာန် ပံက်ကဵုတန်ဗ္တောန်သဇိုၚ်တိၚ်တိုက်တုဲ ဒးဆက်မံၚ်လမျီု ဒဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ်ဏီတုဲ လ္တူနူဏံပၠန် ညံၚ်သ္ဂောံတဴတက်သၠုၚ်တိုန်မာန်ဒးရေၚ်တၠုၚ်အာထောက်ရောၚ်။ နူကဵုတန်ဗ္တောန် ကာလဂၠေံဂှ် ညံၚ်ဂွံစိုပ် အဆံၚ်ဘာတန်ဗ္တောန်ပါန်တျာယေန်သၞာန်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ် ပ္တဝ်က္ဍိုပ်ကဵု ပရေၚ်ဗုၚ်ဂၞဴမာန်၊ လ္တူနူဂှ်ပၠန် ညံၚ်ဂွံစိုပ် တန်ဗ္တောန်ပညာကဆံၚ်သၠုၚ်ဂမၠိုၚ် ဂွံကဵုဇြဟတ်ကဵု သုတေသန ကေုာံ ပရေၚ်ဒက်ပ္တိုန်ဖန်ဇန်ကဆံၚ်ဆံၚ်မာန် ဂှ် အလဵုသဳတွဵုရးကီု သီုကောန်ဂကူမန်အလုံအိုတ်သီု ဒးဘိုၚ်ရုန်ဂစာန် ထ္ၜးရုပ်ရဴထေက်ရောၚ် မဒှ်ဖ္တိုက်ဖအောဝ်ဆဝ်မ္ၚုဟ်ဏာရ။
ဗီု ဃောကွးဘာတအ်ထ္ၜးဒၟံၚ် ကွတ်တဲ ပ္ဍဲအသေဟာန်စှ်ေဘာတန်ဗ္တောန်တိၚ်တိုက် ကွိၚ်ကွိုက်ယေန်သၞာၚ်၊ ပံက်လဝ်ပ္ဍဲ ဍုၚ်သေံ
ဒးဟီုဗွဲသရုပ်မ္ဂး ဗာတ်ကိုၚ်ဝွံ နကဵုလက်သန်တၟေၚ်တၟဟ်လောန်တုဲ သှ်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲဝၚ်ယေန်သၞာၚ်အနုသုခုမဂကူမန် စဵုကဵုစိုပ် အခိၚ်လၟုဟ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပ္တောံၜတ်ကဵုတူရိယာကျာံမ္ဂး မၞိဟ်စိုတ်ဂွံလုပ်စလ္တူဗာတ်ကိုၚ်ကီု ပွမကၠောန်သ္ပချူဇန် သုတေသန သောဲသောဲဗြောဲဗြောဲကီုဂှ် ဇြဟတ်အောန်မံၚ်ဗွဲမလောန်ဏီရောၚ် ထေၚ်ခယျးညာတ်ကေတ်ရ။ ကၠောန်သ္ပသုတေသန ဗွဲမဇြိုဟ်နက်စုၚ်လၚ်ဂမၠိုၚ်တုဲ အနာဂတ်တေံဝွံ တၚ်နၚ်ဗာက်ကိုၚ်မန်ဗွဲမဗိုန်ခိုၚ်ကီု၊ ၚုဟ်မးအနုပညာဂမၠိုၚ်တအ် နူကဆံၚ် အာကၟာယေန်သၞာၚ်တွဵုရး ညံၚ်ဂွံတိုန်စိုပ် အဆံၚ်အာဲကၟာဲယေန်သၞာၚ်ကောန်ဂကူ (National Cultural Heritage) မွဲမာန်ဂှ် ဂိုတ်ဂစောန်အာရောၚ် စၟဳတဴရ။
ကျမ်းကိုးစာရင်း
မြန်မာစာအဖွဲ့ဦးစီးဌာန (၁၉၉၉)။ ခရီးဆောင်မြန်မာအဘိဓာန် (ပထမအကြိမ်)။ ရန်ကုန်၊ ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန။
စိတြ (၁၉၈၇)။ ကိန္နရာ ကိန္နရီ။ ရန်ကုန်၊ စာပေဗိမာန်ပုံနှိပ်တိုက်။
နိုင်ခင်မောင်လေး (၁၉၉၉)။ ရှေးမွန်တူရိယာ၊ တိမ်မြုပ်ပျောက်ကွယ်နေသော မွန်တို့၏မြို့ပြနိုင်ငံများ။ ရန်ကုန်၊ ကမ္ဘာလုံးစာပေ။
နိုင်ပန်းလှ (၂၀၀၅)။ ရာဇာဓိရာဇ်အရေးတော်ပုံကျမ်း (အဋ္ဌမအကြိမ်)။ ရန်ကုန်၊ အားမာန်သစ်စာပေ။
ရာမညမိုးစွေ (၂၀၀၄)။ မွန်ဂီတနိဒါန်း (ပထမအကြိမ်)။ မော်လမြိုင်၊ ဘဒြဒေဝီစာလုပ်ငန်း။
Blade, James (1992). Percussion Instruments and Their History (Rev. ed.). Westport, Conn.: White Plains, N.Y.: Bold Strummer. https://archive.org/details/percussioninstru00jame/page/n3/mode/2up
Duroiselle, Chas. (1925). No.27: PAGEANT OF KING MINDON, leaving his Palace on a visit to the Kyauktawgyi Buddha Image at Mandalay. Calcutta: Government of India, Central Publication Branch. cslrepository.nvli.in/bitstream/123456789/7973/1/AS-016100.pdf
The SUPPORT Arts and Crafts International Centre of Thailand (Public Organization) (2018). Artisanal Handicraft: Khong Mon Head Carving. Nakon Si Ayutthaya: Author. https://www.sacict.or.th/uploads/ items/attachments/21928eda50b8057eb6708e3c4d52faed/_53d784c050e0dd9cb3b55bd532f118f7.pdf
กระทรวงวัฒนธรรม (2555). องค์ความรู้เกี่ยวกับชนิดของเครื่องดนตรีไทยในวงปี่พาทย์มอญ. https://www.m-culture.go.th/nakhonnayok/images/k41.pdf
စောရှင်၊ ဒေါ် (၁၉၇၀)။ မွန်တူရိယာဂီတနှင့်အက။ မွန်တက္ကသိုလ်မဂ္ဂဇင်း။
ဆရာမ ခင်သိန်းရွှေ (ဇင်းကျိုက်) (၁၉၇၆)။ ရိုးရာနှင့်နွှယ်သော မွန်အကများ။ မွန်ပြည်နယ်နေ့ အထိမ်းအမှတ် စာစောင်။
Higham, C., Higham, T., Ciarla, R., Douka, K., Kijngam, A. & Rispoli, F. (2011). The Origins of the Bronze Age of Southeast Asia. Journal of World Prehistory, 24(2). DOI: 10.1007/s10963-011-9054-6. 2010.12.010. https://www.researchgate.net/publication/257607857_The_Origins_of_the_ Bronze_Age_of_Southeast_Asia
မွန်ယဉ်ကျေးမှုထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့ (ဂကောံအာဲကၟာဲယေန်သၞာင်မန်) (n.d.)။ လဆန်းတူရိယာ (ဗာတ်ကိုင် (မံင်စက်ဂိတု))။ မွန်ယဉ်ကျေးမှုထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့ အခြေခံအတီးသင်တန်း သင်တန်းမှတ်စုနှင့် ဂီတသင်္ကေတများ။
ခင်ဆုဝေ (၂၀၁၈)။ ဈေးကွက်ယိမ်းယိုင်လာသော မန်းမြေရဲ့အထင်ကရ ကြေးသွန်းလုပ်ငန်း။ ရန်ကုန်၊ မြန်မာတိုင်းမ်အပတ်စဉ်။ https://myanmar.mmtimes.com/news/108084.html
လဲ့ဖြူပြာမိုးမြင့် (၂၀၁၉)။ မောင်းသံညှိသူ။ ရန်ကုန်၊ မြန်မာတိုင်းမ်အပတ်စဉ်။ https://myanmar.mmtimes. com/ news/131635.html
ทีมข่าวอาชญากรรม (17 ม.ค. 2560). ศิลปินพื้นบ้านร่วมใจรำลึกพระมหากรุณาธิคุณในหลวง ร.๙ ร่วมบรรเลงฆ้องวง-รำมอญ. MGR Online. https://mgronline.com/crime/detail/9600000005247
Copper Development Association (Copper Alliance) (n.d.). Copper Alloys in Music. https://copperalliance.org.uk/knowledge-base/education/education-resources/copper-alloys-music/?fbclid=IwAR3HAlRDr6c2bwfyws5I9XkSECNTFHY0_MizY7kVdlddJpZVsDuVdTIX13w
International Information and Networking Centre for Intangible Cultural Heritage in the Asia-Pacific Regions under the auspices of UNESCO (ICHCAP) (2017). Vat-gine (Crescent-shaped Gong) Mon Traditional Crescent Gong. https://www.unesco-ichcap.org/eng/contents/multimedia.php? mode=view&code=M0000987&s_wr_subject=&s_wr_content=&stx=&page=&no=4188
မွန်ကရင်ပြည်သူ့မီဒီယာ။ ၂၀၁၆၊ ဇွန် ၂၉။ မွန်ရိုးရာ ယူကၞာနတ်ပူဇော်ပွဲ။ https://m.facebook.com/ MonKarenPublicMedia/photos/pcb.900535153406131/900535073406139/?type=3&source=48
Naiorkpung Wongraman။ ၂၀၂၀၊ နိုဝင်ဘာ ၂၆။ တင်မဗာတ် အပဍဲကွိင်ကွိုက်မန် (ဗာတ်ကိုင်)။ https://www.facebook.com/photo?fbid=3464342266997959&set=pcb.3461015433997309
Sunthorn Sripanngern။ ၂၀၂၀၊ ဇန်နဝါရီ ၂၈။ ဗညားဒလ အဘိသိက်ခံ နန်းတက်မင်္ဂလာ။ https://www.facebook.com/jakkasiha.sripanngern/posts/10157189876334601
Yamanya Soe။ ၂၀၁၈၊ စက်တင်ဘာ ၂၁။ ထိန်းသိမ်းသင့်လှ မွန်သုခုမ။ https://www.facebook.com/ monsoemoe/photos/2162912803784086
Authors and Translator
The author, Ein Dray Pyone Han, is a BA (Honours) degree holder from Department of International Relations, University of Yangon. She is a Research Development Team officer of Universities' Mon Research Network.
The author, Min Lawi Yin Khon, is a Second Year student from Department of International Relations, East Yangon University. He is a Research Development Team officer of Universities' Mon Research Network.
The translator, Mehm Wee Kye Chan, is a Third Year student from Department of English, Mawlamyine University. He is a Translation Team officer of Universities' Mon Research Network.
Every picture used is credited to its origin.
The copyright and the patent of intellectual property for this article are dedicated to the Authors and Universities’ Mon Research Network.
Comments